Balsem
exotisch geurende weldaad
Balsem
In het Arabisch betekent Balsem welriekend. De heerlijke geuren zijn afkomstig van bomen uit de familie van de balsembomen (Burseraceae) waarvan de bast welriekende harsachtige stoffen oplevert. Deze werden vroeger gebruikt tijdens heilige en religieuze rituelen, bij de balsemering van doden, voor medicinale doeleinden en voor de vervaardiging van parfums en zalven.
Ook nu nog wordt het woord balsem gebruikt voor het half tot dik vloeibaar plantaardige secreet dat wordt gewonnen uit bomen of struiken van de familie van de balsembomen (Burseraceae). Het is een stroopachtige, min of meer vetoplossende mix van hars en etherische oliën met een sterke geur. Deze geur is afkomstig van benzoezuur-, kaneelzuuresters met vanille. Balsems worden gewonnen door boomschorsen in te kerven of door plantendelen uit te persen of uit te koken.
De familie van de balsembomen telt circa vijfhonderd soorten, waarvan de meeste bomen maar sommige ook struiken zijn. Deze komen voor in de tropen en subtropen. Bekende Balsems zijn Perubalsem, Benzoe, Elemi, Myrrhe, Wierrook (Olibanum), Styrax, Tolubalsem, Kanadabalsem, Copaivbalsem en Gurjunbalsem
Deze heerlijk geurende harsen kunnen we, behalve dat ze in huis heerlijk ruiken, ook voor onze lichamelijke en psychische gezondheid gebruiken. Ze hebben een pijnverlichtende, ontsmettende, helende en conserverende werking. Ook werken de heerlijke geuren in op onze psyche. We kennen allemaal de uitdrukking: "iets is als balsem voor de ziel'" voor iets wat ontspanning, rust en genot brengt.
Balsem-zalf
Iedereen kent waarschijnlijk de tijgerbalsem. Een behoorlijk sterk ruikend middeltje tegen van alles en nog wat. Maar wat is een balsem dat je tegenwoordig in de winkel kunt kopen nu precies. Ik heb op internet eens gekeken waar overal het woord balsem voor wordt gebruikt en ben niet veel wijzer geworden. Zalven, crèmes en balsems (of balms) worden door elkaar gebruikt voor lichaamsverzorgende of geneeskrachtige producten. Ook producten die geen hars of etherische olie bevatten worden balsem genoemd en sommige balsems bevatten naast oliën, wassen en boters zelfs water. Een eenduidige definitie heb ik echter niet gevonden.
Het verschil tussen een balsem en een crème is naar mijn idee dat een crème water bevat, een balsem niet. Het verschil tussen een zalf en een balsem (of balm) zou kunnen zijn dat een zalf tincturen kan bevatten en een balsem niet. Een balsem zou in in ieder geval harsen moeten bevatten.
Inhoudsstoffen
Wat mij betreft bestaat een balsem daarom uit:
- Hars
- Etherische oliën
- Vetten zoals olie, lanoline, wassen en/of boters
Waarbij de aanwezigheid van harsen het verschil uitmaakt tussen een balsem en een zalf.
Hars.
In oude medische geschriften wordt de helende kracht van hars bij chronische bronchitis, astma, darmontstekingen en reumatische aandoeningen beschreven. De westerse geneeskunde heeft de medicinale werking van wierook ontdekt als remedie tegen chronische ontstekingen. Ook wordt hars ingezet bij verhard littekenweefsel en wordt wierook (olibanum) toegepast bij een prikkelende darm. Hars werkt desinfecterend en ontstekingsremmend en helpt bij ontstekingen van de huid, de keel, de darm of de gewrichten. Benzoë kan o.a. gebruikt worden bij; snijwonden, kloven, huid ontstekingen, artritis, jicht, reuma, astma, bronchitis, verkoudheid, kolieken, hoesten, laryngitis, griep, stress, prikkelbaarheid, nervositeit, hoesten, premenstrueel syndroom.
Voor een wondbehandeling kan een balsem worden gemaakt. Een Balsem voorkomt ontstekingen, zorgt voor een snellere genezing, beschermt tegen kiemen en bacteriën en verminderd de kans op littekenvorming. De balsem kan volgens overlevering ook uitwendig worden gebruikt bij splinters als trekzalf, bronchitis, hoesten, verkoudheid, bijholteontstekingen, halsontsteking, nierbekkenontsteking, nagelbedontsteking of ischias.
Wil je zelf hars gaan verzamelen in het bos, ga dan voorzichtig te werk. De boom gebruikt hars zelf om wonden te dichten. Ga dus niet in een wond lopen boren maar schraap voorzichtig met een stokje de grotere harsbolletjes van de stam.
Etherische oliën
Door etherische olie toe te voegen geef je niet alleen een extra geurende noot mee aan je balsem, etherische oliën worden binnen de aromatherapie ook als geneesmiddel ingezet bij lichamelijke en psychische klachten. Op de pagina 'inhoudsstoffen' kun je onder het kopje 'etherische oliën' meer lezen over deze kostbare vloeistoffen.
Vetten
Oliën en andere vetten zoals bijvoorbeeld wolvet kunnen op zichzelf al veel voor onze huid betekenen. Ze bevatten waardevolle vetzuren en vitamines die een bijdrage kunnen leveren aan een gezonde huid. Van een olie kun je ook een kruidenmaceraat maken. Door kruiden een tijd lang in olie te weken, gaan waardevolle inhoudsstoffen van de plant over in de olie. Op deze manier kunnen we extra geneeskrachtige inhoudsstoffen van planten aan onze balsems toevoegen..
Het maken van oliemaceraat duurt een paar weken. Wil je spontaan een balsem maken en heb je een bepaald oliemaceraat niet in huis, dan kun je teruggrijpen op de warme olie-methode. Hierbij worden kruiden of delen van planten samen met de olie een tijd lang verwarmd (50 tot 60 graden) waardoor de inhoudsstoffen van de plant overgaan in de olie. Na het zeven van de olie kan deze voor het maken van een zalf worden gebruikt. Hiervoor kun je zowel gedroogde als verse kruiden gebruiken. De warme olie-methode duurt over het algemeen 2-3 uur. Onder het kopje toebereidingen kun je lezen hoe je zelf een oliemaceraat of een warm olie-aftreksel maakt.
Neem altijd biologische producten voor je balsem. Oliën die goed inzetbaar zijn, zijn o.a. amandelolie, olijfolie, kokosolie, distelolie, zonnebloemenolie, avocado-olie, jojoba-olie, druivenpittenolie of abrikozenpittenolie.
Behalve olie worden in een balsem ook wassen en boters verwerkt. Deze zorgen voor stevigheid. Als boter wordt meestal kakaoboter genomen. Alternatief kan ook sheaboter of avocadoboter worden gebruikt. Als was komen bijenwas of bessenwas in aanmerking.
Lanoline, ook wel wolwas (Lanoline anhydride) genoemd wordt ook graag aan een balsem toegevoegd omdat het de huid zacht maakt en heilzaam werkt bij kloofjes en een droge huid. Behalve bij eelt wordt het ook vaak in lippenstiften voor droge lippen verwerkt. Zorg er wel voor dat je watervrije wolwas (anhydride) neemt.
Recepten
Recepten
Harsolie
Hars is zeer kleverig en lost niet makkelijk op waardoor het lastig te verwerken is. Om je zelf verzamelde hars te kunnen gebruiken voor het maken van een balsem, kun je er het beste een harsolie van maken.
Verzamel 30 gram hars van (verschillende) naaldbomen. Ga daarbij voorzichtig te werk zodat je de wond van de boom niet groter maakt. Het beste kun je met een stokje de grotere bolletjes van de boom schrapen en niet met een mesje in de wond peuteren. Het mag best een beetje vervuild zijn. Geef 50 ml olijfolie in een jampotje en voeg de hars toe. Verhit alles au-bain-marie tot ongeveer 70 graden en neem na 5 min. de pan van het vuur. Laat alles vervolgens 2-3 uur in het waterbad staan trekken. Daarna kun je de olie nog een keer verwarmen en vervolgens door een nylonkous afgieten. De harsolie kun je gebruiken in onderstaande recepten.
Balsems met zelfgemaakte harsolie
Sparbalsam bij verkoudheid , gewrichtspijn en kleine wonden
- 50 ml. harsolie van de Spar (Picea)
- 7 gr bijenwas
Sportbalsem voor een goede doorbloeding van de spieren
- 30 g lanoline
- 30 g cacaoboter
- 5 ml harsolie
- 10 ml St. Janskruid-oliemaceraat
- 12 dr. eth. marjoraanolie
- 9 dr. eth. kamille olie
- 15 dr. eth. Lavendelolie
- 9 dr eth. eukalyptusolie
- 10 dr. eth. Grapefruitolie
Balsem voor rugpijn
- 30 g lanoline
- 30 g cacaoboter
- 5 ml harsolie
- 10 ml. St. Janskruid-oliemaceraat
- 10 dr. eth. kamille-olie blauw
- 25 dr. eth. Lavendelolie
- 20 dr. eth. rozemarijnnolie
Spier- en gewrichtsbalsem voor pijnlijke spieren en gewrichten
- 30 g lanoline
- 30 g cacaoboter
- 5 g harsolie
- 10 ml St. Janskruidolie
- 5 dr. eth. Laurierolie
- 3 dr. eth. kampferolie
- 3 dr. eth. Rozemarijnnolie
- 3 dr. eth. Gemberolie
- 5 dr. eth Kruidnagelolie
- 5 dr. eth. Lemmongrasolie
- 3 dr. eth. Zwarte peperolie
- 3 dr. eth. Wintergroen olie
- 3 dr. eth. Eukalyptusolie
Werkwijze
Bij de bovenstaande recepten smelt je alle ingrediënten behalve de etherische oliën in een vuurvast bekerglas (au-bai-marie) en roer je alles goed door. Neem daarna het glas uit het waterbad. Wanneer de olie iets is afgekoeld kun je er de etherische olie aan toe voegen en de balsem afvullen in kleine potjes.
Harsbalsem voor wondheling of als trekzalf
- 50 gr. goudsbloem-oliemaceraat of olijfolie
- 15 gr. Gereinigde hars van de (fijn)spar
- 10 gr. bijenwas
Werkwijze
Smelt alles samen in een vuurvast glas au-bain-marie en roer het goed door. Daarna afvullen in een potje.
Larixbalsem: werkt doorbloedingsvorderend, bij spierpijn. Helpt bij verkoudheid en ophoesten van taai slijm
- 100 ml olijfolie
- 33 ml larikshars (Lärchenpech)
- 17 gr bijenwas
- 4 ml barnsteentinctuur
Werkwijze
Smelt eerst de bijenwas en voeg daarna alle andere ingrediënten toe. Verwarmen het al roerend totdat alles gesmolten is. Je kunt de balsem warm in potjes afvullen. Bij verkoudheid voor op de borst en achter op de rug ter hoogte van de schouderbladen smeren.
Lippenbaslem
- 15 ml oliemix van avocado-olie, distelolie en jojoba-olie (je kunt ook een andere of slechts 1 olie nemen)
- 3 gr. Lanoline
- 4g bijenwas
- 2 dr. Äth. Myrreolie
- 2 dr. Eth. Melisse-olie
- 3 dr. eth. Citroenolie
Werkwijze
Smelt de bijenwas au-bain-marie in een vuurvast bekerglas (of potje). Voeg er de lanoline en de olie-mix aan toe en verwarm het zo lang totdat het een vloeibaar geheel is. Roer het goed door, haal het glas uit het waterbad en laat het op handwarmte afkoelen. Nu kun je er de etherische olie doorheen roeren. Mocht je de balsem in lippenstifthulsjes willen gieten dan moet je ervoor zorgen dat de olie warm blijft, anders stolt het te snel.
Basilicumbalsem: bij ontstekingen van de huid
2 eetl. fijn gesneden verse basilicum
60 ml olijfolie
2 gr. gedroogd hars van de spar
4 gr. bijenwas
Werkwijze
Het hars in een vijzel fijn stampen en samen met de olie in een vuurvast bekerglas 30 min. au-bain-marie laten trekken bij 70 graden (onder het kookpunt blijven). Daarna haal je het glas uit het waterbad en laat deze nog 30 min. staan. Nadat je de olie hebt gezeefd en weer terug in het vuurvaste glas hebt gegoten voeg je de bijenwas toe en verhit je de balsem onder roeren zo lang totdat de bijenwas is gesmolten. Nu kun je de zalf in een potje doen en gebruiken. Deze balsem is 6 maanden houdbaar.