Vette olie
Gezonde vetzuren
Vette oliën
Planten vormen olie om verschillende redenen. Sommige oliën bevatten afweerstoffen, andere zijn als koelmiddel voor de plant bedoeld. In zaden en vruchten zit olie als reservevoedsel voor de kiemplant. Deze olie heet ook wel vette olie ter onderscheiding van etherische olie die na verdamping geen vette vlek op papier achterlaten. De meeste plantaardige oliën zijn vloeibaar bij kamertemperatuur (20 graden). Slechts een enkele olie zoals bijvoorbeeld kokosolie, sheaboter of cacaoboter is vast. Deze worden ook wel plantaardige vetten genoemd. Plantaardige olie bevat in tegenstelling tot dierlijke vetten geen cholesterol maar tot 65% Linolzuur en veel vitamine E. Ze bestaan grotendeels uit esters van glycerine en vetzuren.
Plantaardige oliën zijn ook voor de mens van grote waarde en worden verkregen uit zaden, pitten, noten of een andere plantaardige bron. Ze zijn niet alleen voor consumptie geschikt maar worden ook voor andere doeleinden gebruikt. Een belangrijke afnemer van plantaardige oliën is de cosmetica-industrie. Olien zijn in de natuurcosmetica niet weg te denken, ze zijn een van de belangrijkste werkzame componenten in huidverzorgende producten. Daarnaast wordt van lijnolie ook linoleum en olieverf gemaakt, wordt wonderolie gebruikt als toevoeging aan smeerolie en dienen andere oliesoorten als bio-brandstof (bijv. Jatropholie).
Samenstelling
Bijna alle vetten bestaan uit triglyceriden. Dit zijn verbindingen tussen een glycerine molekuul met daaraan gebonden drie(tri) vetzuurmolekulen. Dit kunnen drie dezelfde vetzuren zijn maar ook drie verschillende. Omdat het glycerine altijd hetzelfde molekuul is, zijn het de vetzuren die de eigenschappen van een olie bepalen. Ze bepalen hoe vast of vloeibaar het is, hoeveel energie de olie bevat, waaarvoor het in ons lichaam gebruikt wordt en of het gezond of ongezond is. De eigenschap van een olie wordt uiteindelijk bepaald door de vetzuren die het meeste in de olie aanwezig zijn. Er zijn zo’n 200 vetzuren bekend met alle een eigen naam. Door deze veelvoud zijn er zeer veel uiteenlopende combinaties mogelijk en dus veel soorten oliën.
De vetzuren verschillen in lengte, in de mate waarin ze verzadigd zijn en de plek van de eventueel aanwezige dubbele binding.
Lengte:
Een vetzuur bestaat uit een ketting van 4 tot 24 C-atomen. Korte keten vetzuren hebben maximaal 6 C-atomen, middellange 6-12 en lange keten vetzuren hebben er meer dan 12. Hoe korter het vetzuur, hoe zachter de consistentie en hoe makkelijker de olie door de darm kan worden opgenomen. Hoe hoger het smeltpunt van een vet is hoe ‘kleveriger’ ze in ons bloed zijn. De lange-keten-vetzuren zijn bij kamertemperatuur vast en hebben een hoger smeltpunt. Ze komen in de natuur voor in melkvet, levertraan, maar ook in plantenzaden zoals bijvoorbeeld de pinda. Hoe korter de vetzuren hoe makkelijker de vertering. Korte keten vetzuren zijn op kamertemperatuur vloeibaar. De korte en middellange keten vetzuren kunnen ook zonder dat ze verder worden afgebroken in de dunne darm, de darmwand passeren in tegenstelling tot de langer keten vetzuren. Deze vetzuren komen in weinig natuurproducten voor. We vinden ze in kokosolie, roomboter, geitenkaas en geitenyoghurt.
Verzadigd/ Onverzadigd
Een vetzuur is verzadigd als alle plekken van een C-atoom bezet zijn met twee H-atomen. Is dit niet het geval, ontstaat er tussen de C-atomen zelf een extra binding, een zogenoemde dubbele binding. Vetzuren met één dubbele binding heten Enkelvoudig Onverzadigde Vetzuren (EOV) die met meerdere dubbele bindingen heten Meervoudig Onverzadigde Vetzuren (MOV).
Verzadigde vetzuren hoeven we niet perse tot ons te nemen in de vorm van voedsel, ons lichaam kan deze ook zelf produceren. We gebruiken ze vooral als energieleverancier. Bij verzadigd vetzuren geldt hoe korter het vetzuur des te makkelijker de vertering.
Verzadigde vetten vinden we vooral bij dierlijke producten. Slechts enkele plantaardige vetten, waaronder kokosolie, palmolie en cacaoboter zijn verzadigd. De verzadigde vetzuren hebben een hoger smeltpunt dan onverzadigde vetzuren en zijn bij kamertemperatuur vast. Vetten met vooral verzadigde vetzuren zijn ongevoeliger voor licht, zuurstof en hitte. Dit betekent dat ze langer houdbaar zijn zonder te bederven en dat ze hoger te verhitten zijn zonder kapot te gaan. Daarom is kokosolie ideaal in de keuken om te gebruiken voor frituren en braden. Daarnaast bestaat kokosolie vooral uit middellange-keten vetzuren (met name laurinezuur) welke voor ons lichaam goed opneembaar zijn.
Hoe gevoelig een olie voor warmte en licht is, wordt bepaald door de samenstelling van de drie vetzuren. De meeste plantaardige oliën bestaan voornamelijk uit onverzadigde vetzuren en zijn daarom niet geschikt om in te bakken of te frituren. Ze gaan door hun dubbele binding een reactie aan met zuurstof waardoor ze sneller ranzig worden.
De enkelvoudige onverzadigde vetzuren (waaronder oliezuur) zijn daarbij stabieler als de meervoudige onverzadigde vetzuren. Oliezuur bevat een dubbele binding en is voor onze voeding de meest interessante. Oliezuur komt in bijna alle plantaardige oliën voor. Vooral in olijfolie (75%), raapolie (55%) en pindaolie (53%). Olijfolie is daardoor bijvoorbeeld langer houdbaar en kan beter voor koken en bakken gebruikt worden dan oliën die veel meervoudige onverzadigde vetzuren bevatten. Echter schaden te hoge temperaturen alle onverzadigde vetzuren. Ook de enkelvoudige onverzadigde vetzuren kan ons lichaam zelf uit verzadigde vetzuren samenstellen.
De meervoudig onverzadigde vetzuren zijn het meest interessant als het om onze voeding gaat. Tot deze groep horen ook de twee essentiële vetzuren linolzuur (Omega 6 vetzuur) en linoleenzuur (Omega 3). Deze zijn voor onze gezondheid belangrijk en vervullen uiteenlopende functies in ons lichaam. Omega 6 vetzuur is tweevoudig onverzadigd, er zijn twee dubbele bindingen. Ze komt in bijna alle plantaardige oliën voor en met name in Distel-, zonnebloem-, hennep-, sesam- en maiskiemolie.
Omega-3-vetzuur of linoleenzuur is drievoudig onverzadigd en komt relatief zelden voor. Het meest treffen we dit vetzuur aan in lijnolie, hennepolie, en sojaolie en in vet van koudwatervissen. Er wordt een onderscheid gemaakt in alpha en gamma linoleenzuur. Gamma-linoleenzuur kan ons lichaam zelf ook uit omega 6 vetzuen (linolzuur) maken. Gamma-linoleenzuur komt relatief veel voor in borageolie en teunisbloemolie. Omega 3 vetzuren zijn o.a. belangrijk voor een gezonde huid, bevorderen genezingsprocessen , reguleert de bloeddruk en kan de groei van tumoren verhinderen.
Olie in de voeding
Vet is voor ons lichaam niet alleen een belangrijke energieleverancier, ze zorgt er ook voor dat we de vetoplosbare vitaminen A, D en E kunnen opnemen. Het meest waardevol zijn oliën als ze koud worden gebruikt in bijvoorbeeld een salade. Alleen kokosolie en palmvet zijn geschikt om te braden of frituren. Omdat olijfolie veel enkelvoudige onverzadigde vetzuren bevat kan olijfolie iets hoger verhit worden dan olie met veel meervoudige onverzadigde vetzuren en ook voor braden worden gebruikt. Bij koken of smoren kunnen ook andere oliën als olijfolie, maiskiemolie, pindaolie, distelolie, sesamolie, sojaolie, zonnebloemolie of raapolie gebruikt worden. Pompoen, walnoot en sesamolie zijn ook heerlijk als dressing over een salade.
Olie als geneesmiddel of voedingsmiddelsupplement
Borageolie:
Teunisbloemolie
Zwarte komijnzaadolie:
Tarwekiemolie:
Lijnzaadolie:
Sommige oliën worden als voedingssupplement aangeboden. Het bevat veel gammalinoleenzuur wat betrokken is bij de hormoonhuishouding, chronische huidziekten, verlagen van cholesterol, ondersteunt het immuunsysteem
Bevat veel linolzuur en 9% gamma-linoleenzuur en heeft veelal dezelfde effecten op onze gezondheid als borage-olie. Dit omega-vetzuur kan ontstekingsprocessen in het lichaam positief beïnvloeden en het immuunsysteem versterken.
Bevat 55% linolzuur en veel etherische oliën. Het werkt positief op de ademwegen, het verteringssysteem en op ons immuunsysteem en daarmee op verschillende vormen van allergie.
Bevat linolzuur (56%) en vitamine E (Tocopherol) belangrijk voor de vruchtbaarheid
Bevat alpha-linolenzuur en draagt bij aan een goed cholesterolgehalte
Veel voorkomende plantaardige oliën voor de voeding of natuurcosmetica
Bitter in de mond maakt
Abrikosenpittenolie
Amandelolie
Amarantolie
Arganolie
Avocado-olie
Bernagieolie/ borageolie
Cacaoboter
Cajaputiolie
Druivenpitolie
Duindoornolie
Hazelnootolie
Hennepolie
Bitter in d
Granaatappepitlolie
Jojobaolie
Kokosolie
Koolzaadolie ofwel canolaolie
Lijnzaadolie ofwel lijnolie
Macadamiaolie
Mangoboter
Maisolie
Olijfolie
Palmolie
Pindaolie of arachideolie
Pompoenpitolie
Raapolie
Rijstkiem of rijstvliesolie
Rozenbottelolie
Saffloerolie distelolie
Sesamolie
Sheaboter
Sojaolie
Tarwekiemolie
Teunisbloemolie
Walnootolie
Wonderolie ook wel ricinusolie
Zonnebloemolie