Zalf

Heilzame zalven

Een zalf bevat in tegenstelling tot een crème geen water maar bestaat uit vetten zoals oliën, boters, lanoline (wolvet) en wassen. Hierdoor voelt een zalf veel vetter aan dan een crème en is ze minder geschikt voor cosmetische doeleinden. Een zalf wordt vooral gebruikt om de huid te beschermen tegen invloeden van buitenaf zoals bijvoorbeeld in de winter tegen wind en kou maar ook bij kleine babys om luieruitslag te voorkomen of bij bedlegerige mensen ter preventie van decubitus. Daarnaast hebben mensen met een beschadigde huid als gevolg van ouderdom of ziekte baat bij vette zalven.

Onze huid is een belangrijk orgaan dat bescherming biedt tegen tegen invloed van buitenaf. Ze bestaat uit meerdere lagen. De bovenste laag is de hoornlaag. Deze zorgt ervoor dat schadelijke stoffen buiten blijven en het vocht uit de huid niet te snel verdampt. Een gezonde hoornhuid bevat voldoende vetten om deze functie te vervullen. Bij een droge huid is deze huidbarrièrefunctie echter gestoord. Er zijn minder vetten in de hoornlaag aanwezig waardoor de verdamping van water groter is en de huid op haar beurt nog droger wordt. Doordat de huid als het ware poreus is geworden hebben schadelijke, irriterende stoffen van buitenaf meer kans om de huid binnen te dringen en in het ergste geval een eczeemreactie teweeg te brengen.

Oliën en andere vetten zoals bijvoorbeeld wolvet kunnen op zichzelf al veel voor onze huid betekenen. Ze bevatten waardevolle vetzuren en vitamines die een bijdrage leveren aan een gezonde huid. Daarnaast kunnen we extra geneeskrachtige inhoudsstoffen van planten aan onze zalven meegeven door het toevoegen van plantenaftreksels zoals tincturen of oliemaceraten. Ook andere werkzame stoffen zoals harsen, etherische oliën, propolis of mineralen als zink geven een zalf een specifieke geneeskrachtige werking mee. Omdat een zalf geen water bevat is ze langer houdbaar.

Inhoudsstoffen

Oliën die je voor een zalf goed kunt gebruiken zijn bijvoorbeeld amandelolie, distelolie, zonnebloemenolie, avocadoolie, jojobaolie, druivenpitolie, olijfolie, kokosolie of abrikozenpittenolie. Neem altijd biologische producten voor je zalf. Behalve deze plantaardige oliën kun je natuurlijk ook je zelf gemaakte oliemaceraten gebruiken. Een olie maceraat bevat behalve de basisolie ook waardevolle inhoudsstoffen van de planten die hierin zijn getrokken. 

Als boter wordt meestal kakoboter genomen. Alternatief kan ook sheaboter of avocadoboter worden gebruikt. Als was komen bijenwas of bessenwas in aanmerking. Lanoline of wolwas (Lanoline anhydride) wordt ook graag aan zalf toegevoegd omdat het de huid zacht maakt en heilzaam werkt bij kloofjes en een droge huid. Behalve voor eelt op de voeten wordt het ook graag gebruikt in lippenstiften voor droge lippen. Zorg er wel voor dat je watervrije wolwas (anhydride) neemt.

Om een heilzame zalf te krijgen, willen we ook extra plantaardige inhoudsstoffen aan een zalf meegeven. Hiervoor kun je een tinctuur of een maceraat toevoegen. Onder het kopje toebereidingen kun je lezen hoe je zelf een tinctuur of een oliemaceraat maakt.

Het maken van een tinctuur of oliemaceraat duurt echter enkele weken. Wil je spontaan een zalf maken en heb je een bepaalde tinctuur of oliemaceraat niet op de plank staan, dan kun je teruggrijpen op de warme olie-methode. Hierbij worden kruiden of delen van planten samen met de olie een tijd lang verwarmd (50 tot 60 graden) waardoor de inhoudsstoffen van de plant overgaan in de olie. Na het zeven van de olie kan deze voor het maken van een zalf worden gebruikt. Hiervoor kun je zowel gedroogde als verse kruiden gebruiken. De warme olie-methode duurt over het algemeen 2-3 uur. Onder het kopje toebereidingen kun je lezen hoe je zelf een tinctuur, een oliemaceraat of een warm olie-aftreksel maakt.

Basiszalf zonder tinctuur

Voor een basiszalf heb je onderstaande ingrediënten nodig:

• 50 ml plantaardige bio olie of een oliemaceraat
• 8 - 10 gr. bijenwas 
• 3 gr. Lanoline
• 5 duppels eth. olie (eventueel)
• 1 vuurvast bekerglas of jampotje

Heb je geen lanoline in huis kun je ook een zalf met alleen bijenwas maken. Zonder de lanoline heeft de zalf een iets andere consistentie. Lanoline is goed voor een droge huid (vooral in de winter).

Werkwijze

Verwarm de olie met de bijenwas in een vuurvast bekerglas of jampotje totdat de bijenwas gesmolten is. Haal het bekerglas uit het pannetje en roer er de lanoline doorheen. Als de zalf op handwarmte is afgekoeld kun je er de etherische olie aan toe voegen.

Basiszalf met tinctuur

• 50 gr. olie of oliemaceraat
• 14 gr. bijenwas
•  4 gr. lanoline anhydride (= zonder water)
• 20 ml tinctuur
• 5 druppels etherische olie (eventueel)
• 2 vuurvaste bekerglazen of jampotjes

Werkwijze

Doe de tinctuur in het ene bekerglas en de olie met de bijenwas in het tweede bekerglas. Verwarm beide glazen au-bain-marie in een pannetje totdat de bijenwas gesmolten is en de temperatuur rond de 70 graden ligt. Neem de twee glazen uit het waterbad en voeg de lanoline aan de olie toe. Voeg vervolgens onder voortdurend roeren de tinctuur in een dun straaltje langzaam aan de olie toe totdat deze een vaste consistentie begint aan te nemen. Ik gebruik hiervoor een glazen staafje. Nu kun je er eventueel nog wat etherische olie doorheen roeren en is je zalf klaar voor gebruik.

Zalven zonder tinctuur

Recepten zonder tincturen

Hieronder vind je een aantal recepten voor zalven. Deze  wijken een beetje af van de hiervoor genoemde basisrecepten. Het komt allemaal niet zo precies en je bent natuurlijk vrij om er zelf ook mee te experimenteren. De ene zalf zal wat vaster aanvoelen, de ander iets vetter. Aan deze zalven is geen tinctuur toegevoegd. Recepten met een tinctuur staan verderop op deze pagina.

Speciale zalven

Goudsbloem-citroenmelisse- lippenzalf

• 15 ml Goudsbloemolie (maceraat)
• 15 ml Citroenmelisse-olie (maceraat)
• 15 gr. Sheaboter
• 15 gr. bijenwas
• 4 druppels eth. Melisseolie

Werkwijze

Verwarm de bijenwas au-bain-marie in een vuurvast glazen potje totdat deze gesmolten is en voeg het maceraat van goudsbloemen en citroenmelisse hieraan toe. (Mocht je een maceraat niet voorradig hebben dan kun je een olie-aftreksel via de warme methode maken.) Neem het potje uit het waterbad en roer alles goed door. Voeg vervolgens de sheaboter toe en tenslotte de etherische olie. Roer alles goed door en vul het af in kleine doosjes of in lippenstift hulsjes. Gebruik je de hulzen dan moet je erop letten dat de zalf nog goed warm is wanneer je deze erin giet. De zalf stolt vrij snel.   

Melisse-citroen-lippenstift

• 5gr. olie (bijv. jojoba, distelolie of avocado-olie of een mix hiervan)
• 4 gr. bijenwas
• 3 gr. lanoline
• 3 dr. eth. Melisse-olie
• 3 dr. eth. Citroen-olie

Werkwijze

Doe de was in een vuurvast glas en verwarm het au-bain-marie totdat deze is gesmolten. Roer er de olie doorheen totdat het een vloeibaar geheel is geworden. Neem het glas uit het waterbad en roer er de lanoline doorheen. Roer alles goed door elkaar en laat de zalf iets afkoelen. Nu kun je de etherische olie erdoor roeren. Je kunt een lippenzalf in kleine doosjes doen of in lippenstift hulsjes die via internet te koop zijn.

Luieruitslagzalf

• 20 gr. olie (st. Janskruid-oliemaceraat, goudsbloem-oliemaceraat, tarwekiemolie)
• 5 gr. jojoba-olie
• 4 gr. lanoline
• 3 gr. bijenwas
• 4 gr. cacaoboter
• 3 gr. sheabutter
• 10 gr. zinkoxide
• 2,5 gr panthenol
• 0,5 gr tocopherol
• 5 dr. eth. teatree-olie 

Werkwijze

Verwarm de olie, met de was en de boters in een vuurvast bekerglas au-bain-marie totdat alles gesmolten is. Neem het bekerglas uit het waterbad en roer er de sheaboter en vervolgens het zinkoxide doorheen. Wanneer alles op handwarme is afgekoeld kun je de panthenol, tocopherol en de etherische olie toevoegen. 

Wortelzalf voor de verzorging van lichaam en gezicht

• 100 gr. bio- wortelen
• 1 eetlepel gedroogde Goudsbloemen
• 25 gr. kokosolie
• 7 gr. bijenwas
• 2 druppels eth. Lavendelolie

Werkwijze

De wortel zeer fijn raspen en de bloemen zeer fijn snijden. Laat het kokosvet au-bain-marie smelten en voeg daarna de wortel en de goudsbloemen toe. Laat alles op een laag pitje 15 min. trekken (de olie mag niet te heet worden , max .60 graden) en haal het glas uit het waterbad. Laat het glas nog 15 min. staan en zeef de olie vervolgens door een zeefje of doek. De opgevangen olie gaat weer in het bekerglas en de bijenwas wordt hieraan toegevoegd. Alles wordt opnieuw au-bain-marie verwarmd en doorgeroerd totdat de bijenwas gesmolten is. Het glas kan uit het waterbad worden genomen en nadat alles is afgekoeld op handwarmte kan de eth. olie worden toevoegen. Roer alles goed door, en vul de zalf in een potje. In de koelkast bewaren. 

Specerijenzalf voor koude handen en voeten

• 50 ml Koolzaadolie
•  ½ kaneelstokje
•  2 kruidnagels
•  1 schijfje gember
•  5 gr. bijenwas

Werkwijze

De olie met de specerijen komen in een vuurvast bekerglas en worden 30 min. au-bain- marie verwarmd tot 60 graden. Daarna het glas uit de pan nemen en nog 30 min. laten staan. De olie door een zeefje of doek filteren en weer terug doen het vuurvaste potje. Bijenwas toevoegen en alles verwarmen tot de bijenwas is gesmolten. In een potje vullen. Tot een half jaar houdbaar.

Zalven met tinctuur

Recepten voor zalven met tinctuur

Basiszalf

• 35 gr. olie of oliemaceraat
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline anhydrid (= zonder water)
• 15 ml tinctuur met werkzaam plantenstoffen

Geef de was in een vuurvast bekerglas en de tincturen in een ander vuurvast glas. Verwarm beide glazen au-bain-marie totdat de bijenwas gesmolten is. Doe de olie bij de was en verwarm deze tot de bijenwas weer gesmolten is. Daarna roer je er de lanoline doorheen en neem je beide bekerglazen uit het waterbad. Zorg ervoor dat de temperatuur van beide glazen zo rond de 70 graden ligt. Voeg vervolgens de tinctuur in een dun straaltje langzaam toe aan de olie en roer alles zo lang door totdat de zalf is afgekoeld. De onderstaande zalven kun je allemaal op deze manier toebereiden. Per zalf worden alleen nog de benodigde tincturen vermeld. Bij sommige recepten staan meerdere tincturen. Deze kun je met elkaar vermengen. De totale hoeveelheid tinctuur is bij iedere zalf 15 ml.

Klimopzalf huidstraffende zalf

• 15 ml Klimoptinctuur (40%)
• 35 gr. olie of oliemaceraat van Klimop
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline
• 15 gr.  sheaboter

Voeg de sheaboter pas toe nadat je de olie, was en lanoline hebt opgewarmd en uit het waterbad hebt gehaald.

Daarna kun je er de verwarmde tinctuur langzaam doorheen roeren.

Hamameliszalf bij wonden, oppervlakkige ontstekingen en aambeien

• 15 ml Hamamelis-tinctuur
• 35 ml Hamamelis-maceraat
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline

 Wondzalf voor de huid

• 35 gr. olie
• 10 gr. bijenwas
•  4 gr. lanoline
• 5 ml druppels Smeerwortel-tinctuur
•  3 ml Arnika-tinctuur
•  3 ml Goudsbloem-tinctuur
•  4 ml St.Janskruid-tinctuur

Zalf voor de bloedvaten bij krampaders en vermoeide benen

• 35 gr. olie
• 10 gr. bijenwas
•  4 gr. lanoline
•  3 ml Duizendblad-tinctuur
•  3 ml Paardenkastanje-tinctuur
•  3 ml Goudsbloem-tinctuur
•  3 ml Arnika-tinctuur
•  3 ml Zoete klaver-tinctuur (Melilotes)

Zalf voor gezonde botten of bij botbreuken

• 35 gr. olie
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline
• 5 ml Arnika-tinctuur
• 5 ml Goudsbloem-tinctuur
• 5 ml Smeerwortel-tinctuur

Zalf voor spieren en pezen (bij verstuiking of verrekking)

• 35 gr. olie of oliemaceraat
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline anhydrid (= zonder water)
• 3 ml Smeerwortel-tinctuur
• 3 ml Arnika-tinctuur
• 3 ml Wijnruit-tinctuur
• 3 ml Tandkruid-tinctuur (Cardamine enneaphyllos)
• 3 ml Salomonszegel-tinctuur (wortel)