Natuurcosmetica
gezichts- en lichaamsverzorging
Crèmes, lotions andere smeerseltjes
Er is een enorme diversiteit aan huidverzorgende producten op de markt met allerlei mooie namen, gel, milk, lotion, moisturiser, serum, fluid, cream, creme, of bodybutter. Deze huidverzorgende producten werken al naar gelang de samenstelling meer of minder verzachtend, beschermend, (sterk) hydraterend of voedend. Laten we eens kijken wat de verschillen zijn tussen al deze smeerseltjes.
Verschillen tussen een zalf, crème of lotion
Zalf
Een zalf bestaat voornamelijk uit vet. Deze blijft na het opsmeren als een dun laagje op de huid achter en zorgt naast een verzorging van de huid ook voor bescherming tegen invloeden van buitenaf. Een zalf is meestal een medicinaal product en tevens ideaal voor een droge en schrale huid. Een zalf voelt zeer vet aan.
Crème
Een crème bestaat naast olie en vetten vooral uit water. Hierdoor voelt een crème minder vet en zachter aan dan een zalf en trekt makkelijker in de huid in. Een crème is meestal een cosmetisch product dat dagelijks wordt gebruikt. Het heeft een verzorgende, verzachtende en verfrissende werking op de huid. Het wordt in de meeste gevallen gebruikt voor het gezicht, decolleté en de handen.
Lotion
Een lotion bevat meer water en is dunner dan een crème. Het smeert makkelijk uit en trekt snel in. Een lotion wordt vaak gebruikt als verzorging voor het hele lichaam zoals een 'body lotion' of als aftershave-lotion na het scheren. Een lotion is een lichte emulsie die ook in de zomer de huid verzorgt en verkoelend werkt door het hoge aandeel aan water. Het verkoelende effect wordt verkregen door het hoge watergehalte dat verdampt. Zo is een after-sun-lotion ideaal na een dagje in de zon. Een lotion is meer geschikt voor mensen met een normale tot vette huid en minder geschikt op een droge huid. Mensen met een droge huid zijn meer gebaat bij een lotion of lichaamsboter (body-butter).
Bodymilk
Een bodymilk is vetter dan een bodylotion. In vergelijking met een crème bevat een milk meer olie en water waardoor ze vloeibaar blijft en makkelijk uit te smeren is. Vooral voor een droge huid is een bodymilk verzorgend na het douchen. Ze trekt snel in en laat een dun laagje vet achter op de huid.
Bodybutter
Een zogenaamde 'boter' bevat relatief veel boters waardoor de consistentie veel vaster is dan een crème, lotion of milk. Een boter is ideaal als lichaamsverzorging voor de wat oudere droge huid.
Indifferente crèmes
Indifferente huidverzorgende producten onderscheiden zich van andere crèmes door hun eenvoudige samenstelling. Dat wil zeggen dat er zo min mogelijk verschillende soorten inhoudsstoffen worden toegevoegd. Hoe minder ingrediënten, hoe minder kans op vervelende huidreacties. Het zijn producten op de grens tussen cosmetische en medicinale middelen. Ze worden als basisbehandeling o.a. ingezet bij psoriasis en (constitutioneel) eczeem om de huid te hydrateren, schilfering, droogheid, jeuk en irritatie te verminderen en de barrièrefunctie van de huid te versterken.
Gel
Een gel is een heldere, doorzichtige gelei-achtige vloeistof dat bestaat uit water waaraan vochtbindende (hygroscopisch)stoffen zoals hyaluronzuur, aloe-vera poeder of xanthaan zijn toegevoegd. Een gel kan olie bevatten maar over het algemeen geen wassen, boters of emulgatoren. De vochtbindende stoffen in de gel binden ook het vocht in onze huid waardoor er minder vocht uit de hoornhuid verdampt. Dit merk je wanneer je een gel op je huid smeert. Deze voelt daarna wat strakker aan. Een oleo-gel bevat olie in tegenstelling tot een hydro-gel dat alleen water bevat. Een gel werkt verkoelend en verfrissend na een dag in de zon.
Moisturiser
Een hydraterende crème en een moisturiser zijn vrijwel hetzelfde. Het gaat bij deze producten daarom het vochtgehalte in de huid te reguleren. vaak worden aan deze producten hyaluronzuur toegevoegd dat veel vocht vast kan houden. Hierdoor verdampt de huid minder snel aan vocht.
Serum
Een serum is een vloeistof die dunner en lichter aanvoelt dan een crème of zalf omdat ze vrijwel geen olie of vetten bevat. Vaak bestaat deze vloeistofbasis uit hyaluronzuur, soms uit olie. ze is ook wat dunner dan een gel en de nadruk ligt op de sterk geconcentreerde actieve bestanddelen zoals vitamine C, Vitamine B3, Bakuchiol of peptiden die specifieke huidproblemen aanpakken. Zo zijn er anti-aging serums voor het gezicht met ingrediënten zoals teunisbloem, druivenpitextract, vitamine C of hyaluronzuur. Serums tegen pigmentvlekken bevatten stoffen als groene thee, grapefruit, vitamine E en vitamine C. In hydraterende gezichtsserums worden stoffen verwerkt als glycerine, hyaluronzuur, aloë vera, ceramide en vitamine E. Serums bevatten meestal antioxidanten, waaronder vitamine A, C en E die veroudering van de huid tegen gaan. Vaak combineert een serum meerdere van deze eigenschappen.
Ingrediënten
Een crème, een lotion, een fluid, een milk, een bodybutter, alle zijn het emulsies die bestaan uit een verbindingen tussen vetten en water. Omdat vet en water elkaar afstoten hebben we een emulgator nodig om ervoor te zorgen dat deze twee stoffen zich met elkaar kunnen verbinden tot een smeuïge consistentie. Naast vetten, water en emulgatoren kunnen aan een emulsie extra werkstoffen worden toegevoegd met een heilzame of cosmetische werking zoals bijvoorbeeld, hyaluronzuur, urea, Aloe Vera-extract of vitaminen. De basisstoffen van alle huidverzorgende producten zijn min of meer hetzelfde. Laten we deze inhoudsstoffen een onder de loep nemen:
Vetten
Olie
Er zijn zeer veel verschillende plantaardige-oliën op de markt met alle specifieke en waardevolle inhoudsstoffen. Sommige oliën zijn zeer licht-gevoelig wat betekent dat ze snel oxideren wanneer ze aan zonlicht worden blootgesteld en dus ranzig worden. Deze oliën zijn minder geschikt om in een dagcrème te verwerken maar kun je beter aan een nachtcrème toevoegen. Andere oliën bevatten juist een lichte bescherming tegen zonnestralen bijvoorbeeld olijf- en kokosolie SPF 8 Ricinusolie SPF 6 of amandelolie SPF 5. Sommige oliën zijn meer geschikt voor de oudere, droge huid, sommige voelen vetter aan dan andere of smeren makkelijker uit. Sommige oliën hebben een vastere consistentie zoals jojoba- of kokosolie andere oliën bevatten weer extra waardevolle vitamines die zorgen voor een betere doorbloeding van de huid of voor wondheling. Elke olie heeft zo zijn eigen karakteristieken kwaliteiten.
Voordat je voor jezelf een crème maakt is het interessant je te verdiepen in de cosmetische werking van oliën. Mocht je de Duitse taal goed beheersen dan kan ik je het boek van Heike Käser “Naturkosmetische Rohstoffe” aanbevelen. Een prachtig boek waar je alles vindt wat je nodig hebt als het gaat om grondstoffen voor je eigen cosmetische producten. Hier vind je van elke olie de samenstelling, de karakteristieken en de werking ervan in cosmetische producten. Ook in deze link https: loveli.care/welke-olie-jouw-huid/ vind je informatie over verschillende soorten oliën.
Oliën (en vetten) vormen het hart van crèmes en lotions. Ze bevatten een breed scala aan huidverzorgende inhoudsstoffen. Het water (en de emulgatoren) voegen hier in verhouding weinig aan toe maar maken wel het grootste deel van een crème uit. Daarom kiezen sommige ervoor om allen olie of een combinatie van oliën, puur op de huid te smeren. Eventueel kun je er daarna een dag- of nachtcrème over doen.
Behalve een `normale` plantenolie kun je ook een zelfgemaakt oliemaceraat met waardevolle inhoudsstoffen uit kruiden, aan je huidverzorgende producten toevoegen. Hiermee geef je een extra pep aan je crème of lotion.
Wassen en boters
Naast oliën kunnen crèmes ook wassen als bijenwas of bessenwas bevatten evenals boters zoals kakaoboter, sheaboter of mangoboter. Boters geven aan een crème een voller gevoel. Met alleen een olie blijft een crème dunner en voelt deze vetter aan.
Wil je nog meer stevigheid aan je crème geven dan kun je ook was of vetalcoholen toevoegen zoals bijvoorbeeld Cetyl alcohol, Cetyl palmitaat of Behenyl alcohol. We gebruiken deze laatste echter in zeer geringe concentratie (0,5 - 1%). Deze zogenaamde consistentie-gevers, geven zoals de naam zegt aan een crème een bepaalde consistentie mee, het maakt de crème een beetje vaster en qua gevoel wat minder vet.
De verhouding van olie, wassen en boters bepaald (naast de consistentiegevers) hoe een crème op de huid aanvoelt en hoe dik deze is. Een body-butter is een dikke, zware crème, een fluid daarentegen voelt zeer licht en zacht aan.
Emulgatoren
Bij het maken van een emulsie kom je niet om emulgatoren heen. Natuurcosmetische emulgatoren zijn afkomstig van plantaardige vetten en worden in een crème tot de vetten gerekend. Tot de emulgatoren behoren ook Lecithine, Lanoline und Wolwasalkohol. Er zijn uiteenlopen emulgatoren waarvan ik het merk Emulsan zelf het makkelijkst te verwerken vind.
Water
Water
Je kunt voor de waterfase normaal leiding water gebruiken. Om de kans op besmetting met bacteriën en schimmels te verkleinen wordt het water voor gebruik eerst gekookt.
Hydrolaat
In plaats van water kun je ook een hydrolaat gebruiken voor je crème. Een hydrolaat ontstaat samen met etherische olie als product bij het destilleren van kruiden. Dit plantenwater bevat vele inhoudsstoffen, waaronder ook een klein percentage etherische oliën.
Thee
Ten slotte kun je ook een thee van kruiden maken en deze in je crème verwerken. De thee moet je goed filteren omdat kleine plantendeeltjes snel kunnen gaan schimmelen. Een crème gemaakt met thee is minder lang houdbaar dan andere crèmes.
Werkstoffen
Naast deze basisstoffen bestaat er een breed palet aan natuur-cosmetische stoffen die je aan je crème kunt toevoegen om de consistentie te verbeteren of om je crème meer waardevolle inhoudsstoffen mee te geven. Het voert te ver om alle stoffen die voor de natuurcosmetica zijn toegelaten op te sommen en ik ga ook verder niet op de specifieke werking in. Wel geef ik een lijstje met de belangrijkste soorten toevoegingen.
Algemeen werkzame stoffen zijn:
- Vitamines: C, E en nicotinamide (Vit B3/ D-panthenol)
- Hydraterende (vochtbindende) middelen ( o.a. hyaluronzuur, glyceride, aloe vera, betaine, urinezuur, melkzuur of natriumlactaat)
- Lecithinen
- Sterolen en phytosterolen (o.a. lanoline, gamma-oryzanol en onverzeepbare van de avocado)
- Tinkturen
- Glyceriden (plantenextracten op basis van glyceride)
- Gelvormers (o.a. xanthaan, guarkernmeel)
- Zonnecreme-pigmenten (o.a. titaandioxide, zinkoxide)
- Etherische olie
- Melkzuur om de pH te reguleren
- Conserveringsmiddelen (o.a. kaliumsorbaat, rokonsal, alcohol)
Conserveren
Doordat een crème veel water bevat is ze gevoelig voor bederf. Er bestaan een aantal conserveringsmiddelen die in de natuurcosmetica worden gebruikt die de houdbaarheid van je crème kunnen verlengen. Ik vind de meeste echter niet erg lekker ruiken. Ik gebruik zelf geen conserveringsmiddel maar stel de crème in de koelkast en maak kleine hoeveelheden aan die ik binnen een maand verbruik. Ook het toevoegen van etherische olie werkt licht desinfecterend. Wil je voorkomen dat je crème na een week al niet meer goed is, zorg er dan vooral voor dat je hygiënisch werkt. Dit betekent dat je alle materialen die je gebruikt vooraf goed reinigt met een 70% alcohol. Dus alle potjes, roerstaafjes, mixer, bekerglaasjes, schaaltjes en andere middelen die je mogelijk nodig hebt. Ook je handen vooraf desinfecteren. In de koelkast is je crème dan zo`n drie weken houdbaar. Maak dus kleine hoeveelheden. Mocht je na drie weken nog wat over houden dan kun je je crème snel opmaken door ze als lichaamscrème te gebruiken.
pH-waarde instellen
De pH-waarde geeft aan hoe zuur iets is. De waarden lopen van 0 tot 14 waarbij 0 = zeer zuur, 7 = neutraal en 14 = basisch. Basisch zijn stoffen als bijv. zeep. Onze huid is licht zuur en ligt rond de 5,5. Daarom is het belangrijk dat je je crème, lotion of boters hierop af stemt. Meestal zul je zien dat wanneer je natuurlijke producten gebruikt, je crème vanzelf rond deze waarde komt te liggen. Je kunt de ph-waarde van je crème meten met een lakmoespapiertje. Mocht de pH-waarde van je product toch te hoog liggen (meer dan 6) dan kun je een paar druppels melkzuur toevoegen. Wees hiermee voorzichtig in gebruik en meet na iedere druppel want het is een sterk zuur.
Hieronder vind je een aantal basisrecpten voor het maken van gezichts- en lichaamsverzorgende emulsies. Ik heb ze in volgorde van dik naar heel dun weergegeven, van een body-butter naar een serum.
Lichaamsboter
Een bodybutter (lichaamsboter) is steviger als een crème of bodylotion en bevat zoals de naam al zegt, meer boters dan een crème. Ik vind het heerlijk om me er mee in te smeren na het douchen. Vooral voor de wat oudere huid is het voedender dan een bodylotion.
Recept bodybutter:
- 3 gr. emulsan of montanov (emulgator)
- 3 gr. sheaboter
- 2 gr. kakaoboter
- 10 ml olie (of een mix van olien. bijv. Jojobaolie, macadamianusolie, amandelolie, abrikozenpittenolie, squalan of camellia-olie)
- 26,5 gr. water of hydrolaat
- 2 gr. glycerine
- 0,1 gr. xanthaan
- 2 gr. speciale olie (zoals hennepolie, wilderozenolie, duindoornolie, boragie-olie, teunisbloemolie of granaatappelolie)
Eventueel extra:
- 0,5 gr. Tocopherol
- 0,5 gr. Panthenol
- 0,5 gr. Rokonsal (Conserveringsmiddel mocht je dat willen)
- Evt. 15 dr. Etherische olie
Verder heb je nodig :
- 2 bekerglazen
- Een klein glazen schaaltje
- Een glazen roerstaafje
- Staafmixertje of melkopschuimer
Werkwijze
Reinig allereerst alle materialen met de alcohol en desinfecteer je handen. Leg een schone theedoek op het aanrecht en zet hierop alle benodigdheden
Geef 2 gr. glycerine in een klein schaaltje en strooi hier voorzichtig onder het doorroeren het xanthaan overheen. De klompjes krijg je er later moeilijk uit.
Weeg het water of het hydrolaat af, voeg 5 ml ervan toe aan de glycerine en roer het goed door. De rest van het water doe je in een vuurvast bekerglas.
Weeg 3 gr. Emulsan of Montanov af en smelt dit au-bain-marie in een vuurvast bekerglas. Voeg daarna de boters en de olie hier aan toe en verwarm alles tot max. 70-75 graden.
Breng het water of het hydrolaat op dezelfde temperatuur als de olie en voeg het daarna al mixend aan de olie toe. Blijf een minuut of vier door mixen. Wanneer je merkt dat de boter wat is afgekoeld mix je er de glycerine doorheen. Roer door totdat de boter handwarm is en voeg de overige ingrediënten toe.
Mocht je dat willen kun je er een conserveringsmiddel bij doen of etherische olie (15 druppels) naar wens. Kijk of de pH rond de 5,5 ligt en stel het, indien nodig, in met het melkzuur.
Crème
Hieronder vind je een basisrecept voor een eenvoudige dagcrème. Wil je er een Nachtcrème van maken dan kun je 5 ml. lichtgevoelige oliën toevoegen zoals hennepolie, duindoornolie, walnootolie, wilde-rozenolie, boragie-olie of teunisbloemolie die voor een dagcrème minder optimaal zijn. De totale hoeveelheid olie in het recept blijft echter 15 ml. In plaats van 2 gr. boter kun je voor een nachtcrème 3 gr. nemen. Ik gebruik zelf altijd een mix van shea- en cacaoboter. Voor een gezichtscrème vind ik bijenwas te hard en lanoline te vet. Deze laatste passen juist wel weer goed in een z.g.n. cold-cream voor de winter.
Recept crème
- 30 ml water (afgekookt water, thee of hydrolaat)
- 15 ml plantenolie (of een mix van verschillende oliën) of oliemaceraat
- 3 gr. emulsan
- 2 gr. boter (Sheaboter of cacaoboter) of 1-2 gr. bijenwas of 3 gr. lanoline
- 25 dr. Etherische olie
- Eventueel 1 gr. extra werkzame stoffen als hyaluronzuur, tocopherol, sodium PCA, Panthenol, etc
- 2 bekerglazen
- Roerstaafje
- Spatel
- 70% alcohol
- Twee vuurvaste bekerglazen of glazen potjes
- Kleine mixer (schuimopklopper)
- Goede weegschaal (met tiende gram)
Werkwijze
Reinig alle materialen met de alcohol en desinfecteer je handen. Leg een schone theedoek op het aanrecht en zet hierop alle benodigdheden.
Weeg de emulsan af en doe deze in een vuurvast bekerglas. Neem een klein pannetje waar je een laag water in doet en verwarm de emulgator au-bai-marie totdat deze is gesmolten. Vervolgens voeg je hieraan de boters of was toe en smelt je alles weer. Tenslotte gaat in dit bekerglas nog de olie en verwarm je alles weer totdat het is gesmolten (60-70 graden).
Het water komt in het andere bekerglas en verwarm je op dezelfde temperatuur als het olie-vetmengsel. kun je het water in een dun straaltje door de olie roeren of mixen. Roer zo lang totdat de crème een vaste consistentie heeft gekregen. Wil je nog extra voedende stoffen of een conserveringsmiddel toevoegen dan kun je deze er nu doorheen roeren, evenals de etherische olie. Zonder conserveringsmiddel is de crème in de koelkast max. 3 weken houdbaar.
Gezichts- of bodylotion
Lotion
Een lotion wordt uit dezelfde inhoudsstoffen samengesteld als een crème maar bevat minder vetten en meer water. Hierdoor is een lotion dunner dan een crème en voelt deze lichter aan op de huid. Lotions kennen we als gezichtslotion, een bodylotion, reinigingsmelk of afterschave-lotion. Ze bestaan voor max. 20% uit oliën en vetten.
In een lotion wordt meestal een gel verwerkt dat zorgt voor een dunner en lichter gevoel op de huid dan wanneer uitsluitend olie en boter worden gebruikt. Om een gel te maken heb je vochtbindende stoffen nodig zoals bijvoorbeeld xanthaan of hyaluron die je aanlengt met water of een hydrolaat. Je kunt een gel ook zo op de huid aanbrengen. Je zult dam merken dat deze een straffende werking op de huid hebben. Je huid spant na het opbrengen een beetje aan.
Voordat je begint eerst alle materialen desinfecteren met 70% alcohol
Recept lotion
Werkwijze
Gel (voor een fijner gevoel op de huid en extra vochtinbrengende werking)
- 2,0 gr Glycerine (99,5 %)
- 0,3 gr Siligel® of xanthan
Siligel® of xanthan in een klein glazen schaaltje door de glycerine roeren totdat het een cremig geheel. Is. De xanthaan lost vrij moeilijk op. Probeer het zo fijn mogelijk met kleine beetjes in de glycerine te strooien. Zet het schaaltje apart.
Vetten
- 14 gr. plantenolie ( bijv. 3,0 gr Jojobaolie, 7,0 gr abrikozenpitolie, 4,0 gr kokosolie)
- 2,5 gr. boter (sheaboter, kakaoboter of mangoboter)
- 3,0 g Emulsan of Montanov™ L
Smelt eerst de emulgator (emulsan) au-bain-marie in een vuurvast bekerglas en voeg daarna de andere ingrediënten toe. Verwarm daarna alles tot max. 75-80 graden.
Water
- 75 gr water en/of hydrolaat (of 55 gr water/hydrolaat en 20 gr Aloe-vera-gel 1:1)
Voeg 5 - 10 ml water bij het schaaltje met de gel die je apart hebt gezet en verhit de rest van het water in een tweede vuurvast bekerglas op ca. 75–80 °C.
Samenvoegen
Zorg dat het water en de olie op ongeveer dezelfde temperatuur zijn (75 graden) en voeg onder goed roeren, het liefst met een kleine mixer, het water bij de olie en roer het zo lang door tot een homogene massa ontstaat.
Neem het schaaltje met de gel en mix het met een mixertje goed door. Voeg dit gel toe aan de lotion en roer alles weer goed door tot de lotion op handwarmte (rond de 40 graden) is afgekoeld.
Extra werkzame stoffen, conserveringsmiddel en pH-waarde
- 2 gr. Sodium PCA of natriumlaktaat (hydratiser)
- 2 gr. D-Panthenol, Vit.B (ontstekingsremmend, wondhelend, jeukverminderend)
- 5-10 dr. etherische olie
- 1,0 g Rokonsal™ BSB-N (conserveringsmiddel)
- Melkzuur
Deze stoffen kun je naar wens toevoegen maar zijn niet noodzakelijk. Voeg je geen conserveringsmiddel toe dan is de lotion in de koelkast zeer beperkt (max. drie weken) houdbaar.
Tenslotte breng je de lotion op een pH-waarde van 5 - 5,5 pH. door er druppelsgewijs melkzuur aan toe te voegen. Meet na iedere druppel opnieuw de pH. In veel gevallen is het melkzuur niet nodig omdat de pH van de lotion al goed is.
Serum
Een serum is weer net wat anders dan een crème of een lotion. Een serum bevat vooral speciale werkzame stoffen en vrijwel geen olie of water. Je koopt vaak in kleine flacons, omdat je slechts enkele druppels per keer nodig hebt. Serums zijn sterk geconcentreerde vloeistoffen met specifieke ingrediënten voor specifieke huidproblemen zoals pigmentvlekken, puistjes, rimpels of een droge verouderde huid. Je kun ze aanbrengen onder je dag – of nachtcrème. Waar een dagcrème of nachtcrème is bedoeld voor de dagelijkse verzorging van je huid, is een serum bedoeld om een bepaald huidprobleem zoals pigmentvlekken aan te pakken.
Recept hyaluronserum
- 50 ml. hydrolaat (bijv. rozenhydrolaat of een hydrolaat naar keuze)
- 0,5 gr. hyaluron-poeder
Werkwijze
Doe de hyaluronoeder in een flesje van 50 ml en giet hierover het hydrolaat. Roer het met een glazen staafje goed door en laat het een nacht in de koelkast staan. Roer het de volgende dag weer goed door en je serum is klaar voor gebruik. Je kunt het nu onder je dag- of nachtcrème aanbrengen.