Extraheren met glycerine
extracten met een zoet smaakje
Glycerine als oplosmiddel
Voor het maken van tincturen, wordt als oplosmiddel standaard alcohol gebruikt. Alcohol is zeer efficiënt in het onttrekken van inhoudsstoffen aan kruiden. Hierdoor is het mogelijk om een zeer krachtig extract te produceren. Echter niet iedereen wil alcohol gebruiken. Vooral voor kleine kinderen zijn tincturen op alcoholbasis minder geschikt.
Als alternatief kun je plantaardige glycerine gebruiken om extracten te maken. Als oplosmiddel staat glycerine tussen alcohol en water.
Glycerine lost de inhoudsstoffen uit de plant wat minder goed op dan alcohol en is ook minder lang houdbaar.
Door de zwakke antibacteriële werking heeft glycerine een houdbaarheidsduur van 6 - 12 maanden. Alcoholische tincturen zijn 4 tot 6 jaar lang houdbaar. De antibacteriële werking in glycerine berust op het principe dat glycerine water bindt. Hierdoor staat er minder water voor bacteriën en schimmels ter beschikking die voor hun vermeerdering water nodig hebben. Je kunt eventueel ook wat alcohol aan de glycerine toevoegen om de houdbaarheid te verlengen of je extract wat krachtiger te maken.
Behalve dat het een ideaal oplosmiddel is voor kruidenextracten wordt glycerine in de natuurcosmetica graag gebruikt als zogenaamde 'hydratiser', een stof die water aantrekt en vasthoudt in de huid. Dankzij de vochtbindende werking beschermd het de huid tegen uitdrogen. Ook in shampoos en douchegels wordt glycerine graag verwerkt omdat het de irriterende werking van zeep verzacht.
Wat is glycerine
Glycerine is een suikeralcohol (polyol) en heeft een zoete smaak wat voor kinderen weer van voordeel is. Omdat in de scheikunde alcoholen op 'ol' eindigen is de scheikundige naam van deze stof 'glycerol'. Ondanks de naam suikeralcoholen heeft het echter niets met alcohol te maken. Het is puur een aanduiding voor de scheikunde samenstelling van polyolen.
Glycerine wordt soms in de levensmiddelen industrie gebruikt als zoetmaker. Een groot verschil met suiker is dat glycerine niet volledig opgenomen wordt door het lichaam. De stof is ook iets minder zoet en bevat minder calorieën per gram dan suiker. Glycerine is in de Europese Unie toegestaan als voedingsadditief, aangeduid met het E-nummer E422 en daarmee veilig voor consumptie verklaard door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA). Overmatig gebruik van zoetstoffen kan echter een laxerende werking hebben.
Glycerine wordt gewonnen uit plantaardige of dierlijke vetten/olie door het splitsen van vetten (hydrolyse) die uit glycerine en vetzuren bestaan. Daarnaast ontstaat glycerol als nevenproduct bij het maken van zeep en als bijproduct bij de productie van biodiesel. Aangezien deze zoetstof zowel uit plantaardige- als uit dierlijke olie kan worden gemaakt is het voor vegetariërs belangrijk hier bij de aankoop op te letten.
Glycerine is te koop als een heldere, kleur- en geurloze, licht viscose vloeistof. Er zijn uiteenlopende verdunningen op de markt. Gebruikelijk is een 86%-ige, gereinigde oplossing die wat minder stroperig is en daardoor makkelijk te verwerken is dan de 99,5%-ige.
Voor het maken van extracten en natuurcosmetische producten is het aan te bevelen uitsluitend biologisch plantaardige glycerine te gebruiken. Ook is er palmolievrije glycerine op de markt.
Glyceriet
Een glyceriet is een extract op basis van glycerine (of glycerol). De glycerine die je hiervoor het beste kunt gebruiken is een biologische plantaardige glycerine, gemaakt van kokos of soja. Het is commercieel bekend als glycerol 86,5% of glycerol 99,5% . De 86,5% oplossing bevat van zichzelf 13,5% water en 86,5% glycerol, de 99,5% oplossing bevat slechts 0,5% water.
Hoe meer water een glyceriet bevat des te korter is de houdbaarheid. Ongewenste micro-organismen die producten kunnen besmetten hebben een bepaalde hoeveelheid water nodig om te overleven en te groeien. 99% glycerine heeft, net als honing, geen significante hoeveelheid water. Micro-organismen kunnen hier niet in groeien en gedijen waardoor honing en glycerol zogenaamde zelfconserverende eigenschappen hebben.
Om de inhoudsstoffen uit het plantenmateriaal te kunnen halen is het echter nodig dat er voldoende water in het oplsomiddel (glycerine) aanwezig is zodat de cellen van het plantenmateriaal voldoende vocht kunnen opnemen en kunnen opzwellen. Aanbevolen wordt om hiervoor een 75 % glycerine oplossing te maken door er water aan toe te voegen.
Algemeen wordt aangenomen dat een aandeel glycerol van 70-75% nog voldoende is om de zelfconserverende eigenschappen te waarborgen. Dit wil niet zeggen dat het glyceriet dan nog onbeperkt houdbaar is. Heb je een glyceriet van 75% dan is deze ongeveer 1 jaar houdbaar, afhankelijk van hoe hygienisch je hebt gewerkt en hoe je het product bewaard hebt.
Voor het maken van een glyceriet kun je zowel gedroogde als verse kruiden gebruiken. Omdat glycerine weinig water bevat is met name bij het gebruik van gedroogde kruiden extra water nodig. Hierdoor zwellen de cellen op waardoor ze hun inhoudsstoffen kunnen afgeven. Om een 75% glyceriet-oplossing te maken voeg je aan 100 ml 86%-glycerol, 15 ml afgekookt water toe. Heb je een 99,5% glycerol-oplossing dan neem je 100 ml glycerol waar je 33 ml water aan toe voegt.
Vers plantaardig materiaal bevat van zichzelf al water. Voor het maken van een glyceriet op basis van vers plantenmateriaal hoef je daarom aan je 86%-glycerol oplossing geen extra water toe te voegen. Heb je een 99,5%-glycerol dan kun je hier een 86%-oplossing van maken door aan 100 ml 99,5%-glycerol 16 ml water toe te voegen.
Op het internet kwam ik ook een ander recept tegen (https://www.phoenix-der-lebenskraft.at/einzigartig-starke-tinkturen) waaraan aan de oplossing nog 1% biologische appelazijn is toegevoegd. Ze vermelden dat de appelciderazijn en water nodig zijn om alkaloïden met succes op te lossen omdat deze alleen goed kunnen worden opgelost als de pH-waarde wordt verlaagd.
Benodigdheden:
- klein glazen potje met schroefdeksel
- 1 ml appelazijn
- 5 -8 gram gedroogde kruiden
- 100 ml 86% glycerine en 15 ml afgekookt water of 100 ml 99,5% glycerol en 33 ml afgekookt water
of
- 10-15 gram heel fijn gesneden verse kruiden
- 100 ml 86% glycerine of 100 ml 99,5% glycerine en 16 ml afgekookt water
Heb je geen weegschaal kun je als richtlijn aanhouden dat je een half jampotje vult met gedroogde kruiden en het potje verder opvult met glycerine. Heb je verse kruiden, vul het potje dan voor 75-80% met de kruiden en giet hierover de glycerine tot het potje vol is. Voeg een heel klein beetje azijn toe. Neem slechts een klein jampotje en maak niet teveel in één keer.
Werkwijze:
Desinfecteer al je spullen die je gebruikt, zoals mes, potje en deksel, lepeltje en snijplank, met een alcohol van ten minste 70%. Heb je verse kruiden snijd deze dan heel fijn. Doe de kruiden in het glazen potje en giet er de glycerine/water oplossing (hydroglycerine) over. Zorg ervoor dat de kruiden onderstaan (eventueel giet je er nog iets extra hydroglycerine over) en roer alles goed door met een gedesinfecteerd lepeltje. Doe de deksel erop en plak een etiketje op het potje met hierop de inhoud en de datum. Laat het maceraat 4-6 weken trekken op een warme plek maar niet in de zon en schud het potje iedere keer goed door. Na die tijd zeef je de kruiden eruit en is je glyceriet klaar voor gebruik. Bewaar het in een donker flesje en het liefst in de koelkast.
Eén van de voordelen van glyceriet is dat je naast verse en gedroogde kruiden ook zeer waterrijke planten en voedingsmiddelen kunt weken. Denk hierbij aan planten zoals aloë vera of komkommer, die je anders moeilijk lang kunt uittrekken. Hiervoor heb je nodig:
- 80 g 99,6%-glycerine, plantaardig, biologisch
- 10-20 g fijngesneden verse planten/groente
Inwendig gebruik
Volwassenen 3 x daags 25 druppels in een kleine hoeveelheid water oplossen
Kinderen op advies deskundig therapeut / arts
Gemmotherapie
Gemmotherapie komt van het het Latijns woord “Gemma” wat knop betekent. Deze speciale behandelvorm binnen de fytotherapie is ontwikkeld door de Belgische arts Pol Henry (1918 bis 1988) in de jaren 50. Hij onderzocht welke speciale inhoudsstoffen knoppen van verschillende planten bevatten en ontdekte de volgende stoffen die knoppen speciaal maken:
- Eiwitten en aminozuren
- Enzymen – ondersteunen de stofwisseling en helpen giftstoffen af te bouwen
- Isoflavonen – zijn plantenhormonen (oestrogeen) met milde werking
- Polyfenolen – waaronder Flavonoïden die het lichaam beschermen tegen vrije radicalen
- Etherische olie – tegen ontstekingen en pijn
- Bitterstoffen – goed voor de vertering
- chlorofyl – groen bladpigment die de stofwisseling ondersteunt
- Vitaminen – beschermen cellen en ondersteunen het immuunsysteem
Aan de onderstaande 20 planten, die over hoge concentraties van deze stoffen in verschillende combinaties beschikken, wordt de volgende werking toegeschreven:
- Den (Abies pectinata): verkoudheid en hoesten
- Eik (Quercus pedunculata): sterkt bij zwakte en ondersteunt ontgifting
- Es (Fraxinus excelsior): sterkt de nieren en ondersteunt ontgifting
- Eetbare kastanje (Castanea Vesca): stimuleert de lymfe en ontgift
- Vijgenboom (Ficus carica): ontspant, werkt tegen stress
- Hazelaar (Corylus avellana): sterkt longen en lever, helpt bij chronische ziekte van de luchtwegen
- Hondsroos (Rosa canina): werkt tegen ontstekingen, sterkt het immuunsysteem
- Bosbes (Vaccinium myrtillus): tegen urineweginfecties (blaasontsteking) en bij diabetes
- Framboos (Rubus idaeus): bij menstruatieklachten
- Mammoetboom (Sequoia gigantea): bij vermoeidheid en burn-out
- Olijfboom (Olea europaea): bij hoge bloeddruk en te hoge cholesterolspiegel
- Vossenbes (Vaccinium vitis idaea): strekt de botten, helpt bij overgangsklachten
- Rozemarijn (Rosmarinus officinalis): ondersteunt de lever en de gal
- Zwarte bes (Ribes nigrum): tegen allergieën en huidziektes
- Zilverberk (Betula linfa): ontgift, bij reuma en artrose
- Linde (Tilia tomentosa): bij nerveusheid en onrust
- Jeneverbes (Juniperus communis): sterkt lever en nieren
- Walnoot (Juglans regia): tegen puistjes, acne, ondersteunt de alvleesklier
- Wijn (Vitis vinifera): bij chronische ontstekingen
- Wollige Sneeuwbal (Viburnum lantana): sterkt de bronchiën en longen
Hoewel wetenschappelijke studies over de effecten van chemo-extracten ontbreken, maken fytotherapeuten hier op basis van ervaringen gebruik van. Ik heb zelf met gemmo-preparaten geen ervaring en kan hierover dan ook geen aanbevelingen doen.
Natuurcosmetica
Glycerine maakt deel uit van ons huid-eigen vochtigheidssysteem en is daarom zeer goed verdraagzaam in verzorgingsproducten.
Het heeft een sterk hydraterende werking en bevordert de elasticiteit van de huid en het verzacht de werking van tensiden (zeep) in reinigingsproducten. Glycerine zorgt ervoor dat dieper gelegen water in de huidlaag naar boven wordt gehaald in de hoornlaag, hier vastgehouden wordt en dat het water niet verdampt. Glycerine heeft verzachtende eigenschappen waardoor het ideaal is voor de verzorging voor de gevoelige huid en de behandeling van droge, gebarsten huid, eczeem, acne of brandwonden en huiduitslag. Gebruik het echter niet in hogere concentraties dan hieronder vermeld want dan heeft het juist een averechts effect en droogt het de huid uit.
Heike Käser in haar boek 'Naturkosmetik selber machen' de volgende doseringen van glycerine aan:
- in crèmes 2– 5 %,
- in gezichtsreinigende lotions 5–10 %,
- in douchegel 5-10%
- in Shampoos 1–3 %
Voor diegene die ervaring heeft met het maken van cosmetische producten is het handig om te weten dat glycerine in de waterfase opgelost kan worden en niet hittegevoelig is. Ook is het mogelijk om een combinatie van gelijke delen glycerine en urinezuur te nemen. Urinezuur is immers ook een vochtbindende stof.
Recept
Een heerlijk en simpel recept voor een super hydraterende gezichts- of bodyspray is 5% glycerine met 95% hydrolaat. Vooral in de zomer is het extra verfrissend en in een handige sprayflacon eenvoudig te gebruiken.
Knoppenelixer
Ik lees in Oostenrijk het tijdschrift "Landapotheke" met veel traditionele huis- en tuin recepten. Daar vond ik een leuk artikel (Frühjahr: 1-2018) over het verwerken van knoppen voor cosmetisch gebruik. Hierin staat een lijst met planten en hun toepassing die ik hieronder heb overgenomen. Van deze planten kun je een maceraat op basis van glycerine maken dat je vervolgens weer aan je cosmetische producten kunt toevoegen.
- Appel (Malus domstica): verzorgend voor de ogen, ontstekingsremmend (ook bij onreinheden van de huid)
- Berk (betula pendula): ontstekingsremmend, uitzwemmend en vochtafdrijvend (bij oedeem neigende huid)
- Brombeer (Rubus fructicosus): samentrekkend, verstevigt de huid
- Eik (Quercus robur): samentrekkend, ontstekingsremmend (bij eczeem neigende huid en grove poriën)
- Hondsroos (Rosa canina): sterkt immuunsysteem, regenererend, ontstekingsremmend
- Kers (Prunus cerasus): , regenererend, ontstekingsremmend (voor sensibele en rijpe huid)
- Zomer Linde (Tilia platyphyllos): verkoelend, rustgevend bij geïrriteerde en rode huid.
- Populier (Populus nigra): samentrekkend, verstevigend voor de bloedvaten, antibacterieel bij onreine huid.
- Paardekastanje (Aesculus hippocastanum): ontstekingsremmend, zwelling verminderend.
- Sleedoorn (Prunus spinosa): samentrekkend, ontstekingsremmend, huidverzorgend en bevochtigend
- Zwarte bes: ontstekingsremmend, verhoogd de weerstand
- Wijn (Vitis vinifera): ontstekingsremmend, positieve werking op de bloedvaten (rijpe huid)
Werkwijze
De Auteur van het artikel houdt een andere bereidingswijze aan als hierboven beschreven:
- 1 gr. vers geplukte knoppen fijnsnijden (liefst met en keramisch mesje)
- 100 ml plantaardige glycerine (86%)
- 100 ml 70% alcohol (Apotheek, niet gedenatureerd)
De fijn gesneden kruiden worden overgoten met 10 ml glycerine en 10 ml alcohol en 3-4 weken uitgetrokken. Af en toe doorschudden. Daarna door een doekje zeven en de vloeistof samen met de overige glycerine en alcohol in een grotere fles gieten. Opnieuw schudden en klaar voor gebruik.
Je kunt het 1-2 keer in de week puur op de huid onder je dag of Nachtcrème aanbrengen volgens de auteur of in een dag- of nachtcrème verwerken. Ik raad dit laatste aan waarbij je bovenstaande dosering kunt aanhouden.
Je kunt natuurlijk ook het bovenstaande recept aanhouden waar geen alcohol wordt gebruikt.
Literatuur
https://www.julesmoody.com/glycerit/
https://kleindienst-john.at/tinkturen-und-so-mancherlei/