Smeerwortel

Inhoudsstoffen

• Allantoïne
• Looistoffen
• Triterpensaponinen
• Rozemarijnzuur
• Choline
• Phytosterine
• Vitamine B12
• Kiezelzuur
• kiezelzuur
• Pyrrolizidine Alkaloïde

Het Allantoïne is de belangrijkste geneeskrachtige stof van de Smeerwortel. Het bevindt zich in de hele plant maar in de wortel komt het in een veel hogere concentratie voor dan in de bladeren en de bloemen. Allantoïne zorgt voor herstel van het weefsel en de granulatie (omzetting van witte bloedlichaampjes tot bindweefselvormende cellen). Het is het weefsel, dat zich na een paar dagen in een wond vormt, als deze gaat genezen. Dit nieuwe, tijdelijk granulatieweefsel is goed doorbloed. Deze fase is belangrijk bij de wondheling en de vorming van littekenweefsel. Daarnaast werkt het Allantoïne positief uit op de callusvorming bij botbreuken.

Allantoïne is een afbouwproduct van urine dat in sap van planten te vinden is. In smeerwortel komt het in hoge mate voor maar ook in andere planten zoals tarwekiemen, sojakiemen, paardenkastanje, bloemkool en groene bonen. Deze stof wordt niet alleen uit planten geëxtraheerd maar kan ook synthetisch worden geproduceerd. Vanwege zijn vele positieve eigenschappen wordt het aan medicinale en cosmetische producten toegevoegd. Binnen de geneeskunde wordt Allantoïne ingezet bij zweren, slecht helende wonden, littekens en brandwonden aangezien het de afbraak van afgestorven weefsel bevordert en de aanmaak van nieuw celweefsel stimuleert. In cosmetische verzorgingsproducten wordt Allantoïne graag gebruikt vanwege haar regenererende, beschermende, helende en eeltverzachtende eigenschappen. Vooral bij een droge, ruwe, gevoelige, beschadigde, geïrriteerde, schilferige, jeukende of slecht helende huid biedt Allantoïne uitkomst. De huid vernieuwt en wordt weer zacht en soepel. Je kunt Allantoïne poeder kopen. Aanbevolen wordt om het poeder voor gebruik eerst in enkele druppels alcohol op te lossen alvorens het te verwerken en niet boven de 60 graden te verhitten.

Behalve het Allantoïne dragen ook de aanwezige slijmstoffen in de wortel bij aan een snellere wondheling en vermindering van de gevoeligheid voor externe prikkels. Choline zorgt voor de opbouw van de celwanden en sterkt onze zenuwcellen. Het rozemarijnzuur heeft een pijnstillende en ontstekingsremmende werking en ook het triterpensaponine bevat antimicrobiële  eigenschappen.

Let op!! De wortel bevat het kankerverwekkende en voor de lever schadelijke stof Pyrrolizidine Alkaloïde (PA). Wetenschappers hebben aangetoond dat het Alkaloïde ook kort voor de bloei in de bloemen voorkomt om deze te beschermen tegen vraat. Voor inwendig gebruik worden preparaten van Smeerwortel dan ook afgeraden evenals het gebruik ervan op open wonden.

Uitwendig gebruik van Smeerwortelextracten is wel mogelijk maar onder voorbehoud. PA lost goed op in water en alcohol maar lost niet goed op in vet. Maak je een extract op basis van water of alcohol komen de PA´s dus in je aftreksel voor. Bij intacte huid kun je deze toebereidingen uit de Smeerwortel uitwendig maximaal 4-6 weken per jaar gebruiken waarbij de maximale gebruiksduur per keer 1-2 weken achter elkaar is.

Omdat de PA´s niet goed in vet oplossen kun je in plaats van een tinctuur beter een kruidenolie maken. De waardevolle allantoine lost wel op in vet. Deze kruidenolie kun je vervolgens gebruiken om er een zalf van te maken die je kunt inzetten bij o.a. kneuzingen, botbrekuken, spierpijn of reumatische aandoeningen.

Twijfel je of je verse planten wilt gebruiken dan kun je in de apotheek ook pyrrolizidine vrije Smeerwortel of producten hiervan kopen. De wilde Smeerwortel is vanwege de alkaloïden niet geschikt voor zwangere vrouwen, tijdens de borstvoedingsperiode en voor kleine kinderen. 

Bereidingen uit de Smeerwortel

Tinctuur

Wil je de bladeren, het hele kruid of wortels van de smeerwortel voor medicinale of cosmetische doeleinden gebruiken, dan kun je deze niet alleen goed drogen, je kunt er ook direct een tinctuur van maken. Voor de bladeren of het hele kruid is 40 vol.% alcohol voldoende, voor de wortel is 70 vol.% geschikt. Een tinctuur van Smeerwortel kun je aan een zalf toe te voegen of verdunt gebruiken voor een omslag. Wil je meer informatie over het bereiden van tincturen dan kun je hier verder lezen:  'extraheren met alcohol'. 

Decoct of afkooksel

Neem 50 gr. gedroogde of 100 gr. verse wortel en 3 liter water en breng dit aan de kook. Laat het vervolgens 30 minuten zachtjes trekken en haal het van het vuur.  Laat het aftreksel nog een half uur staan en giet het door een zeef. Een decoct kun je gebruiken voor baden, omslagen of spoelingen.

Koud olie maceraat

Vul een jampotje voor 4/5 deel met fijngesneden, verse bladeren of voor 2/3 deel met kleingesneden verse wortel en vul dit op met olie. Heb je gedroogde Smeerwortel dan vul je een jampotje in de verhouding 10 gr. kruiden : 50 ml. olie (zorg dat de plantendelen onder de olie staan). Dit olie-maceraat laat je 10 tot 14 dagen op een warme plek trekken. Zet het potje echter niet in de zon.  

Meer informatie over het maken van een olie-maceraat vind je hier: 'extraheren met olie'

Een oliemaceraat kun je gebruiken voor inwrijvingen of toevoegen aan medicinale zalven.

Warm olie-aftreksel

Mocht je geen olie-maceraat op voorraad hebben of mocht het te lang duren voordat deze klaar is, kun je ook een warm olie-aftreksel maken.

Vul een vuurvast glazen potje of bekerglas voor 4/5 deel met fijn gesneden verse bladeren of voor 2/3 deel met klein gemaakte verse wortel en vul dit op met olie of vul een jampotje met gedroogde kruiden in de verhouding 10 gr. kruiden : 50 ml. olie. Laat deze vervolgens 2 uur in de olie au-bain-marie bij 60-70 graden trekken. Daarna filter je de olie door een fijn doekje of zeefje. De olie kun je direct of later verwerken in een crème of zalf.

Meer informatie over het maken van een warm olie-aftreksel vind je hier: 'extraheren met olie'

Zalf

De naam Smeerwortel zegt het al ..... heerlijk om je mee in te smeren. Vooral met een eigen gemaakte zalf. Een zalf met Smeerwortel kan worden gebruikt bij gesloten wonden, huidproblemen, littekenweefsel, botbreuken, lies- en navelbreuk, spierpijn, ontsteking van pezen, peesschede of bothuid en slijmbeursontstekingen.

Recept voor chronische huidproblemen

De volgende zalf kan worden toegepast bij littekenpijn, verharde of slecht genezende littekens en zwangerschapsstrepen of bij slecht genezend perineum na een episiotomie (inknippen van het perineum tijdens de bevalling). Ook is de zalf geschikt voor chronische huidproblemen, een zeer droge huid met kloofjes of bij pijnlijk littekenweefsel. Hiervoor heb je nodig:

• 17 ml. Smeerwortel oliemaceraat uit de wortel (warm olie-aftreksel zie hierboven)
• 17 ml. Goudsbloem oliemaceraat uit de bloemen (olie-aftreksel via de koude of warme methode)
• 17 ml. St. janskruid   oliemaceraat uit de bovenste 10 cm van het bloeiende kruid (olie-aftreksel via de koude of warme methode)
• 8-10 gr. Bijenwas
• 5 gr. Lanoline

Werkwijze

Bij bovengenoemd recept laat je eerst de bijenwas in een bekerglas au-bain-marie smelten. Vervolgens roer je er de lanoline en de olie doorheen en verwarm je alles totdat de bijenwas en de lanoline geheel in de olie zijn opgelost. Wanneer het een mooi vloeibaar geheel is kun je de warme zalf in een potje gieten. Wil je etherische olie aan je zalf toevoegen dan laat je het warme oliemengsel eerst op handwarmte afkoelen voordat je deze erdoor roert en de zalf in een potje doet. 

Recept  bij botbreuken

• 35 gr. olie
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline
• 5 ml Arnika-tinctuur
• 5 ml Goudsbloem-tinctuur van de bloemen
• 5 ml Smeerwortel-tinctuur van de wortel

Gebruik deze zalf maximaal 1-2 weken achter elkaar en maximaal 3 keer per jaar vanwege de PA´s die in de tinctuur aanwezig zijn en mogelijk door de huid kunnen binnendringen.

Recept voor spieren en pezen (bij verstuiking of verrekking)

• 35 gr. olie of oliemaceraat van de smeerwortel
• 10 gr. bijenwas
• 4 gr. lanoline anhydrid (= zonder water)
• 3 ml Smeerwortel-tinctuur
• 3 ml Arnika-tinctuur
• 3 ml Wijnruit-tinctuur
• 3 ml Tandkruid-tinctuur (Cardamine enneaphyllos)
• 3 ml Salomonszegel-tinctuur (wortel)

Werkwijze

De toebereiding van bovengenoemde recepten gaat als volgt: Doe de olie, de bijenwas en de lanoline in het ene vuurvaste bekerglas en de tincturen in een andere vuurvast glas. Verwarm beide glazen au-bain-marie op 70 graden en neem ze daarna uit het waterbad. Voeg nu in een dun straaltje en onder goed roeren de tinctuur langzaam bij de olie. Blijf de zalf goed doorroeren totdat deze een vaste consistentie aanneemt. Daarna is deze klaar voor gebruik.

Kompres met smeerwortelpoeder

Voor vele huidaandoeningen maar ook inwendige problemen zoals een verstuiking, kneuzing of botbreuk kan een kompres worden ingezet. Roer hiervoor 1-2 eetlepels smeerwortelpoeder met lauwwarm water tot een papje en smeer deze op een zakdoek of stuk keukenrol. Het kompres kun je op de betroffen plek leggen en met een zwachtel vastzetten. Het beste over nacht laten inwerken.

Als EHBO voor onderweg kun je ook gebruik maken van de verse bladeren. Kneus de bladeren goed aan en leg ze of bindt ze vast op de betroffen plek.

Omslag, bad of spoeling met een decoct

Bij huidproblemen en slecht helende wonden met chronische etteringen en zweren worden graag omslagen, baden of spoelingen met een decoct van de wortel van de Smeerwortel gemaakt. Hoe je een decoct maakt staat hierboven beschreven. Het handigste is om de handen of voeten in een teiltje met het (op lichaamstemperatuur afgekoelde) decoct te plaatsten. Voor andere lichaamsdelen waar dit  niet mogelijk is, wordt de wond boven een kuip, emmer of douchebak langzaam met het afgekoelde aftreksel overgoten. Een andere mogelijkheid is om een omslag te maken. Dompel een doek in het afgekoelde afkooksel, wring deze licht uit en leg of wikkel de doek op of om het betroffen lichaamsdeel. Zet de omslag met een zwachtel vast en laat deze een half uur zitten. Deze procedure kun je herhalen.

Homöopathie

Voor de genezing van botbreuken, bothuid, pezen, spieren en banden evenals kneuzingen en verstuikingen. Ook bij Osteoporose kan een langdurige kuur met Symphytum enige verbetering brengen.