Kruidenproducten
een schatkist aan middeltjes
Bereidingen uit kruiden
Door kruiden een tijd lang in een vloeistof te leggen, gaan bepaalde inhoudsstoffen van de plant over in het oplosmiddel. Het product dat we overhouden heet een extract, een uittreksel af een aftreksel. Hierbij is goed om te bedenken dat sommige inhoudsstoffen beter oplossen in water of alcohol (de zogenaamde hydrofiele stoffen) en andere beter in olie of vet (de lipofiele stoffen). Afhankelijk van de inhoudsstoffen die je uit de plant wilt halen staan je thuis verschillende oplosmiddelen te beschikking. Onder het kopje "Extractiemethoden" vind je per oplosmiddel een beschrijving hoe je zelf kruidenextracten kunt maken.
De verschillende extracties leveren ons diverse producten op:
Oplosmiddel
Water:
Olie:
Alcohol:
Glycerine:
Vet:
Azijn:
Product
Kruidenthee of tisane, middels infusie (opgieting), een decoctie (afkooksel) of maceratie (koud aftreksel)
Siroop of Bloesemremedies middels maceratie
Oliemaceraat of kruidenolie middels maceratie of door het verwarmen van kruiden in olie
Tinctuur middels maceratie
Glycerine-extract middels maceratie
Pommade en ´absolue de pommade` middels enfleurage of het verwarmen van kruiden in olie
Kruidenazijn of oximel middels maceratie
Basisproducten
De extracten die ontstaan nadat de kruiden in een oplosmiddel zijn uitgetrokken noem ik de basisproducten. Naast de producten die in bovenstaande tabel zijn vermeld zijn er nog een paar andere basisproducten:
- etherische olien en hydrolaten die middels waterdampdestillatie worden gewonnen
- de verse kruiden die we zo kunnen gebruiken of eventueel uitpersen tot vers plantensap
- gedroogde kruiden die we eventueel verder tot poeder kunnen vermalen.
- geconcentreerde extracten verkrijgen we door het verder indampen van de vloeistof tot zelfs een droog extract
Verder verwerking en toepassingen
Op deze pagina vind je allereerst een overzicht van alle basisproducten. Deze basisproducten kun je inzetten om je gezondheid op peil te houden of bepaalde lichamelijke klachten te genezen. Tincturen, thees en kruidenolien kun je echter ook nog op andere wijze toepassen.
Zo kan een oliemaceraat bijvoorbeeld als grondstof voor zalven, cremes, of shampoo dienen maar je kunt en oliemaceraat ook gebruiken voor een massage of als een dressing voor over de salade. Na de basisproducten vind je een overzicht van alle mogelijke toepassingen ervan. Ik heb deze onderverdeeld in vier categorien:
- medicinale producten en toepassingen
- cosmetische producten en toepassingen
- welzijns- en spirituele producten en toepassingen
- culinaire producten en toepassingen
Basisproducten
Bloesemremedie
Bloesemremedies worden verkregen door bloemen of knoppen in een schaaltje met water te leggen en deze een aantal uur in de zon te zetten. De informatie van de plant gaat hierbij over in het water. Een bloesemremedie bevat uiteindelijk geen aanwijsbare inhoudsstoffen meer en werkt daarom ook niet direct op ons fysieke lichaam maar op het niveau van ons onze geest en onze ziel.
Decoct
Een decoct is een mooi woord voor afkooksel. Vooral harde, taaie plantendelen (schors, wortels) worden met water aan de kook gebracht en vervolgens een tijd lang gekookt. Daarna wordt de vloeistof gezeefd en warm of koud gedronken.
Decocten zijn niet voor alle planten geschikt omdat sommige inhoudsstoffen bij verhitting verloren gaan en de plant zo haar werkzaamheid verliest.
Droog & vloeibaar extract
Een extract wordt ook wel aftreksel of uittreksel genoemd. Vloeibare extracten zoals een thee, siroop of tinctuur kunnen verder worden ingedampt waarna de inhoudsstoffen in een hogere concentratie voorkomen. Zo`n extract heet een spissumextract. Wanneer vrijwel alle vloeistof uit het extract verdampt is spreken we van een droog extract, ook wel siccumextract genoemd.
Etherische olie
Etherische oliën zijn vluchtige oliën. Ze laten na verdampen geen vlek achter op papier in tegenstelling tot vette oliën. Etherische oliën worden meestal gewonnen door destillatie. In de aromatherapie worden deze oliën ingezet bij lichamelijke klachten. Maar je kunt ze ook gebruiken als ruimtegeur of toevoegen aan lichaamsverzorgende producten.
Gemmotherapie
Gemmotherapie komt van het het Latijns woord “Gemma” wat knop betekent. Deze nog jonge behandelvorm binnen de fytotherapie is ontwikkeld door de Belgische arts Pol Henry (1918-1988). Hij experimenteerde met knoppen van planten en toonde aan dat vooral de eiwitten die in knoppen voorkomen een grote rol spelen in het genezingsproces.
Hooibloemen
Hooibloemen zijn een mengsel van bloemetjes en fijne plantendelen die op de hooizolder achter blijven nadat het hooi aan de dieren is opgevoerd. Het bevat naast bloemknopjes ook zaadjes en kleine stukjes stengel en blad van grassen en kruiden. Je kunt ze o.a. gebruiken in een kussentje, als toevoegingen aan een bad of als kompres.
Hydrolaat
Hydrolaten ontstaan bij het destilleren van bloemen en kruiden. Nadat de etherische oliën uit het condenswater zijn verwijderd blijft het hydrolaat over. Hydrolaten worden graag gebruikt in gezichts- en lichaamsverzorgende producten. Ze zijn zeer mild en hebben een ideale Ph van rond de 5, wat goed aansluit bij de zuurgraad van onze huid.
Kruidenazijn
Een kruidenazijn is makkelijk en leuk om zelf te maken met kruiden die je in de tuin of in het wild kunt vinden. Azijn draagt bij aan de conservering. Een kruidenazijn is niet alleen een smaakmaker voor over de salade, het heeft ook een gunstige invloed op onze gezondheid.
Kruidenolie
Een kruidenolie van tijm, oregano, basilicum en andere tuinkruiden voor in je Italiaanse gerechten of een kruidenolie van goudsbloem en st Janskruid voor wonden. Oliemaceraten kun je op verschilende wijze inzetten. Ook in de natuurcosmetica maken we er veelvuldig gebruik van en niet te vergeten bij een ontspannende massage.
Kruidensiroop
Een siroop is een aftreksel van (meestal) vers plantmateriaal dat een bepaalde tijd in een sterk geconcentreerde suikerwater oplossing gemacereerd of juist verhit (decoct) wordt. Soms worden ook aftreksels, afkooksels, tincturen of plantensappen gemengd met een suikeroplossing en verwarmd tot alles opgelost en eventueel verder ingedikt is.
Kruidenwijn & likeur
In plaats van verdunde ethanol dat vaak voor een tinctuur wordt gebruikt, kunnen we kruiden ook aanzetten in rode of witte wijn of sterkere alcoholische dranken als jenever. Kruidenlikeuren of kruidenbitters worden graag als aperitief of digestief voor of na een maaltijd gedronken. Ze bevatten vaak veel bitterstoffen die de spijsvertering bevorderen.
Maceraat
Een maceraat is een koud aftreksel. waarbij kruiden worden aangezet met een koude vloeistof. Vloeistoffen die hiervoor gebruikt kunnen worden zijn water, alcohol, olie of glycerine. Wordt alcohol gebruikt, spreken we ook wel van een tinctuur. Glycerine-maceraten zijn minder gangbaar. Ze worden vooral ingezet in de gemmo-therapie of als alternatief voor alcohol.
Oxymel
Dit gezonde drankje bestaat uit een mengsel van azijn & honing dat wordt aangezet met medicinale kruiden naar keuze. Oxymel is alcoholvrij, smaakt lekker fris en kan heel gemakkelijk worden ingenomen met water of sap. Naast tincturen en mazeraten zijn oxymels kruidenpreparaten die je voor langere tijd kunt bewaren.
Poeders en pillen
Gedroogde kruiden kunnen worden vermalen tot poeders die je zo kunt innemen, of in capsules verwerkt worden. Je kunt er ook heerlijk kruidenzout of decoratief bloemensuiker van maken. Daarnaast vinden ze toepassing in kruidenpappen voor kompressen of omslagen.
Tisane, Infusie of kruidenthee
Officieel is het woord 'thee' alleen voorbehouden aan aftreksels van bladeren van de echte theeplant (Camellia sinensis). Aftreksels van kruiden worden in het spraakgebruik echter ook 'thee' genoemd. Een kruidenthee kan worden gemaakt door het opgieten van kruiden met heet of gekookt water. Dit heet officieel een infusie of tisane. Andere toebereidingen voor een kruidenthee zijn het maken van een maceraat of decoct.
Tinctuur
Een tinctuur is een aftreksel van vers of gedroogd plantmateriaal in een mengsel van water met ethanol. Het alcoholpercentage is vooral afhankelijk van het sort plantenmateriaal dat gebruikt wordt en ligt meestal tussen de 40% à 60%, in sommige gevallen tot zelfs 90%. Omdat een groot aantal inhoudsstoffen in alcohol oplossen is dit een ideaal oplosmiddel. Een tinctuur wordt gemaakt middels maceratie.
Vers plantensap
Door vers plantenmateriaal zoals vruchten, bladeren, bloemen of wortels uit te persen krijgen we puur plantensap. Hiervoor zijn slowjuicers zeer geschikt. De houdbaarheid van deze pure sapjes is erg kort. Het beste is het om ze vers van de pers te drinken. De sapopbrengst van verse kruiden is zeer gering maar een klein borrelglaasje is meer dan genoeg voor een groene ‘shot’.
Vet of reuzel extract
In plaats van olie werd vroeger gebruik gemaakt van dierlijke vetten om kruidenaftreksels te maken. Vooral reuzel, varkensvet, bleek hiervoor geschikt omdat de samenstelling van het vet zeer op dat van onze huid lijkt. Hierdoor dringt het goed en diep in de huid door. Omdat het bewerkelijker is dan olie wordt het tegenwoordig minder vaak toegepast.
Medicinale toepassing
Balsem
Iedereen kent waarschijnlijk de tijgerbalsem. Een behoorlijk sterk ruikend middeltje tegen van alles en nog wat. Maar wat is een balsem dat je tegenwoordig in de winkel kunt kopen nu precies. Balsems zijn sterk geurend mengsels bestaande uit vetten, harsen en etherische oliën die vooral ingezet worden voor het verlichten van spier- en of gewrichtspijn, bij hoesten, hoofdpijn, griep of verkoudheid.
Inhalatie
Tegen griepachtige infecties en verkoudheid bestaan geen medicijnen.
Inhalaties met kruiden of etherische oliën kunnen echter wel verlichting brengen voor de luchtwegen en helpen om vrijer te ademen. Ga aansluitend niet naar buiten maar zorg dat je lekker warm blijft na een inhalatie.
Kompressen, cataplasma´s en omslagen
Een kompres, wikkel of cataplasma leggen we aan op het lichaam. Een cataplasma is een brei of pap waarin kruiden zijn verwerkt. Er zijn veel kruiden en andere levensmiddelen die we in de vorm van een kompres of wikkel voor uiteenlopende lichamelijke klachten uitwendig kunnen gebruiken. Natte kruidenomslagen worden graag ingezet bij huidproblemen.
Zalf
Een zalf bevat een hoog vetgehalte en in tegenstelling tot een crème geen water. Hierdoor is een zalf langer houdbaar zonder gebruik te hoeven maken van conserveringsmiddelen. Aan een zalf kun je tincturen toevoegen waardoor je extra geneeskrachtige stoffen kunt meegeven. Een zalf wordt meestal voor medicinale doeleinden gebruikt terwijl een crème veelal (maar niet altijd) een cosmetisch product is.
Cosmetische toepassing
Absolue de pommade
Een absolue wordt verkregen middels de enfleuragetechniek. Hierbij worden kwetsbare, geurende bloemen, in een dun laagje varkensvet worden gelegd. Hier lees je meer over deze arbeidsintensieve methode om geurstoffen aanplanten te ontlokken.
Deo & Parfums
Het hart van een parfum bestaat uit een compositie aan etherische oliën. Door er verdunde ethanol aan toe te voegen kun je de geurstoffen verdunnen en m.b.v. een sprayflacon verstuiven. Op deze manier kun je ook een ruimtespray maken.
Gezichts- en
lichaamsverzorging
Crèmes, lotions, fluids, lichaamsboter, het zijn producten met min of meer dezelfde inhoudsstoffen. Toch voelen ze allemaal net iets anders aan op de huid. Hier lees je over de verschillen en vind je handige recepten om zelf je eigen producten te maken.
Kruiden-/ gezichtswater
Gezichtswaters uit vers geplukte kruiden en bloemen zijn kostbare schatten voor onze huid. We kunnen ze zelf samenstellen uit hydrolaten, tincturen, glycerine en maceraten. Lees hier hoe je zelf je eigen Aqua herba maakt.
Maskers
Een gezichtsmasker is een cadeautje voor je huid en helemaal niet moeilijk om zelf te maken. Verwen jezelf met ontspannen half uurtje en een oppeppertje voor je gezicht en kies daarbij uit een groot palet aan kruiden en levensmidddelen.
Shampoo, douchegel & zeep
Je eigen shampoo of douchegel maken gaat makkelijker dan je denkt. Wel heb je een aantal ingrediënten nodig die je zult moeten bestellen. Als je alles in huis hebt is het stapje je voor stapje de verschillende producten door elkaar roeren en klaar is je shampoo of douchegel. Ze bevatten vrijwel dezelfde ingrediënten.
Zonnecrème
Wie wil het niet, een milieu- en lichaamsvriendelijke zonnecrème. Vooral voor het leefmilieu in de zee kunnen zonnebrandproducten schadelijk zijn. De zonnecrèmes die de minste schade aanrichten zijn gebaseerd op mineralen als zinkoxide en titaandioxide. Waarbij sprays op minerale basis worden afgeraden vanwege de nanodeeltjes die deze bevatten.
Welzijn & spiritualeit
Kruidenbad
Een geurend en ontspannen kruidenbad is een momentje om jezelf helemaal te ontspannen. Of het nu alleen voor je voeten of voor je hele lichaam is, het warme water, de geuren en de werkzame stoffen zijn een weldaad voor je lichaam en geest.
Massageolie & stempels
Een massage is op zich al een heerlijke manier om je gespannen spieren tot rust te laten komen. Door gebruik te maken van speciale oliën, kruiden, warmte of etherische oliën geef je nog een extra geschenk mee aan je massage.
Ruimtegeuren & spiritualiteit
Ruimtespray`s, wierookstokjes, vernevelaars van etherische oliën, smudge-sticks of het verroken van kruiden op een kooltje zijn manieren om je huis te trakteren op een heerlijk geurtje of te reinigen van negatieve energien.
Culinaire toepassing
Hapjes
Eten uit de natuur, wildpuk, back to nature...steeds meer recepten zie je in internet opduiken als het gaat om het plukken en verwerken van wilde kruiden in gerechten. Overal kun je ideeën opdoen. Hier zul je dan ook geen schat aan recepten vinden maar meer basic tips en trics.
Sapjes
Het verwerken van (wilde)kruiden en bloemen in drankjes is super leuk om te doen. Je kunt er ook prachtige decoraties mee maken waardoor ook je kinderen ´gewoon´ water opeens lekker gaan vinden. Of wat dacht je van allerlei smoothie-creaties?
Eetbare bloemen
Bloemen op je bord geeft een gerecht iets speciaals mee en straalt uit dat iets met liefde gemaakt is. Bloemen hebben iets kostbaars, iets delicaats. al een madeliefje op een schaaltje eis maakt het verschil.