Kruidenextracten
van vloeibaar tot droog
Kruidenextracten
Een extract wordt ook wel een uittreksel of een aftreksel genoemd. Een kruidenextract wordt gemaakt door kruiden bloot te stellen aan een oplosmiddel.
Hierdoor worden bepaalde inhoudsstoffen aan de cellen van de plant onttrokken die zich vervolgens in een vloeistof oplossen. Nemen we bijvoorbeeld thee. Wanneer we kruiden met heet water overgieten en deze een tijdje in het water laten weken, komen bepaalde inhoudsstoffen uit de celen vrij die in het water oplossen. Na het verwijderen van de kruiden blijft het extract over. Ook wanneer je een kopje koffie maakt door heet water over de gemalen koffiebonen koffie te gieten, verkrijg je een aftreksel of extract.
Er zijn verschillende manieren om een kruidenextract te maken:
- Opgieting: kruiden worden met heet water overgoten en ingeweekt (meestal 5-15 min.)
- Maceratie: kruiden worden met een koud oplosmiddel aangezet en ingeweekt (30 min tot enkele weken)
- Perkolatie: doorlopen van het oplosmiddel langs de kruiden (enkele seconden)
- Decoct: kruiden worden met een vloeistof aan de kook gebracht (enkele minuten tot een paar uur)
- Warme extractie: kruiden worden in een oplosmiddel uitgetrokken waaraan warmte wordt toegevoegd dat onder het kookpunt blijft(enkele minuten tot een paar uur)
- Waterdampdestillatie: Kruiden worden blootgesteld aan hete waterdamp
- Turbo-extractie: de kruiden worden samen met het oplosmiddel met een staafmixer fijn gemalen en aansluitend worden de plantendelen uit de vloeistof gefilterd. (enkele minuten)
Soorten oplosmiddel
Voor het maken van een extract worden uiteenlopende oplosmiddelen ingezet. Thuis staan ons water, olie en vetten, alcohol, azijn of glycerine ter beschikking. Het oplosmiddel bepaald welke inhoudsstoffen uit de plant geëxtraheerd kunnen worden. Zo haal je met een oliemaceraat andere inhoudsstoffen uit de kruiden als met een waterige of alcoholische oplossing. Over het maken van extracten met verschillende oplosmiddelen kun je graag verder lezen onder het kopje ´etractiemethoden`.
Sommige extracten hebben een specifieke naam. Zoals bijvoorbeeld een thee (op basis van water), een tinctuur (gemaakt uit een mix van water met ethanol), een oliemaceraat (een extract op basis van olie), een kruidenazijn of een kruidensiroop.
Van vloeibaar tot droog extract
Het vloeibare extract dat na scheiding van het plantenmateriaal overblijft bevat veel van de werkzame stoffen van de plant. Deze werkzame stoffen komen in een bepaalde concentratie voor. Wanneer we het oplosmiddel na extractie vervolgens gaan verdampen wordt de vloeistof steeds verder ingedikt. Doordat er vocht verdampt ontstaat er een extract met een steeds hogere concentratie aan inhoudsstoffen. Het oplosmiddel kan gedeeltelijk maar ook geheel worden verwijderd tot een droog extract waar slechts max. 5% vocht in voor mag komen. Bij een droog extract, ook siccum extract genoemd, wordt het oplosmiddel van de tinctuur bijna volledig verdampt. Het verschil tussen de oorspronkelijk concentratie aan inhoudsstoffen in het vloeibare en het droge extract is zeer groot. Er worden drie categorieën extracten onderscheiden:
- Vloeibaar extracten (Extractum Fluidum)
- Half-vloeibaare of stroperig extract (Spissa)
- Droge extracten (Sicca)
Vloeibare extracten
De vloeibare extracten hebben we hierboven reeds besproken. Wanneer we kruiden aan een oplosmiddel blootstellen gaan er inhoudsstoffen van de plantencellen over in het oplosmiddel. Na verwijdering van de plantendelen houden we het vloeibare extract over.
Binnen de farmacie wordt met een vloeibaar extract meestal een tinctuur bedoeld en zijn er vaste richtlijnen opgesteld voor het maken van een tinctuur. Hiermee wordt bereikt dat er in commerciële producten een gestandaardiseerde hoeveelheid opgeloste stoffen aanwezig zijn. deze preparaten bevatten daardoor allemaal een gestandaardiseerde concentratie medicinale inhoudsstoffen.
De hoeveelheid kruiden is in verhouding tot de ethanoloplossing 1:10. Dit wil zeggen dat voor het aanzetten van een tinctuur 1 deel kruiden en 10 delen alcohol worden gebruikt. Dus 1 gr. kruiden worden met 10 ml alcohol aangezet. Soms wordt er ook een verhouding van 1:5 aangehouden. Nadat de kruiden uit het oplosmiddel zijn verwijderd blijft het vloeibare extract, de tinctuur, over.
Wanneer deze tinctuur verder wordt ingedikt, er vloeistof verdampt wordt, verandert de verhouding kruiden : oplosmiddel. De hoeveelheid oplosmiddel wordt immers steeds minder. Tot een verhouding van 1:1 tot 1:2 is er nog steeds sprake van een vloeibaar extract. We hebben dan op 1 gram oorspronkelijke kruiden nog slechts 1 gram oplosmiddel. Dus van de verhouding 1:10 is slechts 1:1 over gebleven. Dit betekent dat de concentratie van de inhoudsstoffen dus sterk is gestegen. Om dezelfde hoeveel inhoudsstoffen binnen te krijgen hebben we nu niet 10 druppeltjes van de tinctuur nodig maar nog slechts 1 druppel.
Half -vloeibare extracten
Wanneer de vloeistof in het preparaat nog verder wordt verdampt komen we terecht bij de half-vloeibare extracten. Deze hebben een verhouding tussen de 3:1 en 5:1. Na verdamping is het overgebleven alcoholpercentage van een oorspronkelijke tinctuur, lager en fungeert slechts nog als conserveermiddel.
Ook siropen en diksap worden tot de half-vloeibare extracten gerekend. Ze kunnen worden gemaakt uit waterige (suiker)oplossingen. Ze zijn makkelijk om in te nemen en ook bij kinderen geliefd. In de apotheek vindt je ook suikervrije siroop.
Droge extracten
Er is sprake van een droog extract wanneer er nog slechts maximaal 5% vochtigheid in het extract aanwezig is. We spreken hier van een verhouding van 5:1 tot wel 50:1. Dit zijn dus zeer sterk geconcentreerde extracten. Meestal vind je ze in de vorm van capsules. Ze zijn best prijzig maar zoals je ziet bevatten ze veel hogere concentraties aan werkzame stoffen als bijvoorbeeld in eenzelfde tinctuur aanwezig zou zijn.
Gebruik
Het voordeel van een tinctuur t.o.v. een waterig extract is zijn veel langere houdbaarheid, de hogere concentratie opgeloste stoffen en zijn praktische toepassing, je hebt maar een klein flesje nodig en hoeft niet iedere keer opnieuw een thee te zetten. Sommige apotheken verkopen tincturen met een verhouding van 1:5. waardoor je de slechts helft van het aantal druppeltjes nodig hebt. Het voordeel van droge extracten t.o.v. een tinctuur is weer de veel sterkere concentratie en het feit dat je geen alcohol tot je neemt. Droge extracten kun je thuis echter niet zelf maken.
DIY
We kunnen vloeibare extracten wel zelf maken. En hoewel we niet precies kunnen meten hoeveel inhoudsstoffen in ons extract aanwezig zijn, hoeven ze niet onder te doen voor de preparaten die in de apotheek worden verkocht. Kijk hier voor het maken van je eigen kruidenextracten: “Extractiemethoden”.