Opkikker voor je immuunsysteem
Sea buckthorn (E), Sanddorn (D)
De Duindoorn herken je aan zijn smalle, grijskleurige, lancetvormige blaadjes en in augustus en september vooral aan de enorme hoeveelheid oranje bessen die dichtgedrukt tegen de takken met zeer lange, doornige stengels aangroeien. Het zijn alleen de vrouwelijke struiken die bessen dragen. De Duindoorn is namelijk een tweehuizige plant. Dit betekent dat er mannelijke en vrouwelijke planten bestaan die beide nodig zijn voor de bevruchting.
De Latijnse naam Hippophae betekent vrij vertaald `glanzend paard` afkomstig van Hippo wat `Paard`en phae wat `licht` betekent. De vruchten werden in het oude Griekenland als voeding aan de paarden gegeven en zou hun gezondheid bevorderen en de vacht glans geven. De betekenis van Rhamnoides is volgens sommige `lijkend op de vuilboom` (Rhamnus). De blaadjes van de Duindoorn lijken echter helemaal niet op die van de Vuilboom. Ze hebben meer overeenkomst met de olijfboom of bepaalde wilgensoorten hoewel dit andere families zijn. Rhamnus, afgeleid van het Griekse woord Rhamnos betekent `struik met doornen`. Daar doet de Duindoorn zijn naam wel eer aan. Wie de bessen wel eens heeft geplukt weet dat de struik akelige, lange doornen bezit die het verzamelen van de vruchten er niet makkelijk op maken. De naam Duindoorn verwijst ook naar de plek waar hij graag groeit, namelijk in de duinen en op zand- en kalkrijke bodem.
Duindoornbessen zijn de citroenen van het noorden. De meeste mensen denken als het om vitamine C gaat aan citroenen of sinaasappels maar de kleine vruchten van de duindoornplant bevatten bijna tien keer zoveel vitamine C als citrusvruchten. Alleen rozenbottels kunnen qua vitamine C concurreren met Duindoornbessen. Er wordt van gezegd dat 5-6 bessen per dag de vitamine C behoefte van volwassenen dekken. Rauw zijn de vruchten echter niet echt lekker om te eten. Ze zijn erg zuur en een beetje wrang, maar je kunt er wel heerlijke sapjes of moes van maken. Door de toegevoegde suiker kun je van de sapjes ook nog langer van de duindoorn genieten.
De bessen bevatten naast vitamine C ook andere waardevolle vitamines zoals B2, B3, B5, B6, B12 (in de schil van de vrucht), E en K. Vitamine C is belangrijk voor de opbouw van het bindweefsel, het zenuwstelsel, de huid, versterkt het immuunsysteem en beschermt tegen atherosclerose. Vitamine E is een sterke anti-oxidanten en gaat verouderingsprocessen tegen, ondersteunt de stofwisseling en de gezondheid van onder meer hart en bloedvaten, immuunsysteem, zenuwstelsel en de huid. Vitamine K is belangrijk voor de bloedstolling, de vorming en instandhouding van gezond botweefsel en het elastisch houden van de bloedvaten, het gewrichtskraakbeen en andere zachte weefsels in het lichaam. Vitamine B12 is betrokken bij de celdeling, bloedvorming en zenuwstelselfunctie. aangegeven wordt dat de hoeveelheid vitamine B12 in Duindoornproducten echter sterk kan variëren en B12 soms zelfs geheel ontbreekt.
Het zijn de carotenoïden die de Duindoornbes zijn karakteristieke oranjerode kleur geven. Deze gele tot roodachtige pigmenten komen in aanzienlijke hoeveelheden in het vruchtvlees voor. De belangrijkste carotenoïden in de bessen zijn: lycopeen bètacaroteen en zeaxanthine. De meeste carotenoïden hebben de functie van antioxidant. Vooral lycopeen is een sterke antioxidant en heeft een lever- en kankerbeschermende werking. Bètacaroteen is een pro-vitamine A en kan in het lichaam worden omgezet tot vitamine A. Vitamine A is o.a. betrokken bij het gezichtsvermogen, en het gezond houden van de huid en de slijmvliezen. Het groene pigment zeaxanthine wordt sterk geconcentreerd aangetroffen in de gele vlek van het netvlies van ons oog. Samen met luteïne beschermen deze beide carotenoïden het netvlies tegen te sterke lichtinstraling en oxidatieve schade door vrije radicalen.
Daarnaast bevat de bes van de Duindoorn noch andere secundaire stoffen met positieve gezondheidseffecten zoals flavonoïden, anthocyanen, lignanen en mineralen als zink, kalium, seleen, magnesium en calcium. Zo hebben de flavonoïden een positief effect op de hartfunctie en de elasticiteit van de bloedvaten. Ook wijzen de auteurs van `Heilpflanzenpraxis heute` op de anti-coagulatieve (verminderen of vertragen de stolling van het bloedwerking), ontstekingsremmende, antibacteriële, anti-oxidatieve en wondgenezingsbevorderende werking. De flavonoïden activeren daarnaast het immuunsysteem en voorkomen dat bacteriën en virussen aan celmembranen worden gekoppeld.
De Duindoorn is zeer geliefd vanwege de bijzondere soort olie die zowel uit het vruchtvlees als uit de pitjes geperst wordt. De unieke combinatie aan vetzuren: omega 3 (linolzuur), omega 6 (linoleenzuur), omega 9 (oliezuur) en omega 7 (palmitoleïnezuur) maakt Duindoornolie bijzonder interessant als voedingsmiddelsupplement maar ook voor cosmetische producten. Voeg bijvoorbeeld een druppeltje van deze kostbare olie toe aan je nachtcrème die je s' avonds gebruikt.
Op de foto hierboven kun je zien dat de olie uit het vruchtvlees een diep oranje kleur heeft in tegenstelling tot de olie uit de pitjes die veel lichter van kleur is. Deze laatste olie is ook iets dunner en vloeit daarom ook meer uit. De oranje olie uit het vruchtvlees bevat de heerlijke typische geur en smaak van Duindoorn. De olie uit de pitjes heeft een veel neutralere, licht nootachtige smaak. Dit komt doordat de duindoornolie uit het vruchtvlees andere inhoudsstoffen bevat als de olie uit de pitjes. Beide hebben echter door de unieke samenstelling zowel inwendig als uitwendig een grote waarde voor onze gezondheid. Hieronder staat een overzicht dat is overgenomen uit het boek van Heike Käser; Naturkosmetische Rohstoffe 2016.
β-caroteen 230 mg/100 gr 48 mg/ 100gr
Tocopherol 330mg/100 gr 185 mg/100 gr
Palmitinezuur 34% 11,3%
Palmitoleïnezuur 34% 4,4%
Oliezuur 27% 19%
Linolzuur 3% 25%
Linoleenzuur 1% 34%
Stearinezuur 1% -
Duindoornvruchtvleesolie is een zeer stabiele olie en oxideert langzaam waardoor ze lang houdbaar is. Deze olie werkt beschermend en regenererend voor de huid en kan bij uiteenlopende huidziekten uitwendig gebruikt worden. Het kan uitkomst bieden bij eczeem, acne, slecht helende littekens, verbranding en zonnebrand en mogelijk ook bij huidschade na bestraling. Vanwege de celregenerende, ontstekingsremmende en anti-oxidatieve werking kan Duindoornfruchtvleesolie mogelijk ook bij neurodermitis uitkomst bieden.
De olie wordt laag gedoseerd in crèmes verwerkt vanwege de zeer sterke oranje verkleuring. Ook is bij een te hoge dosering kans op een onreine huid met puistjes mogelijk, vooral bij mensen met een gevoelige huid. Verwerk je de olie in een crème dan zijn een paar druppels voldoende. Als richtlijn kun je een verhouding van maximaal 1:10 of lager aanhouden (1 deel of minder duindoornpulpolie tot 10 delen overige olie).
Zonnebrand profylaxe
De olie heeft puur opgedragen een beschermingsfactor van 1,1. Extern gebruik van de olie op de huid als bescherming tegen zonnenstralen heeft echter niet zoveel zin omdat de olie puur gebruikt op de huid erg oranje is en verdund in een zonnebrandmiddel nog slechts een zeer geringe bescherming biedt. Als voorbereiding op de zomer wordt eerder geadviseerd om duindoornolie over een langere tijd in te nemen. Hiervoor kun je een kuur van 1 tot 1,5 maand maken. Aanbevolen wordt een inname van 3 keer 1 -2 theelepels over de dag verdeeld.
Als aftersun kun je er een heerlijke bodylotion of -crème van maken.
De sterk onverzadigde duindoornzaadolie kan worden beschouwd als een plantaardige vervanger voor visolie vanwege het hoge percentage omega-3-vetzuren. Het heeft bovendien een fijne, nootachtige smaak. Helaas is de olie ook zeer kostbaar.
In tegenstelling tot duindoornvruchtvleesolie oxideert duindoornzaadolie juist heel gemakkelijk en wordt snel ranzig. Koop het daarom het beste in kleine verpakkingen of vul het om in kleine flesjes en bewaar de olie in de koelkast. Door de aanwezige phytosterolen en tocopherolen bezit de olie wondverzorgende, vochtigheidsbindende en heilzame eigenschappen. Uitwendig gebruikt in zalven kan ze worden ingezet in crèmes voor een schilferige, droge huid, allergieën en onreine huid. Bij droge neurodermtis wordt een combinatie van Duindoornpitolie met 20 % Sint-Janskruidolie genoemd.
Op de markt vind ook duindoornolie uit zowel de olie uit het vruchtvlees als uit de pitjes. Zo worden de positieve eigenschappen van beide oliën gecombineerd. Het werkt ontstekingsremmend , wondgenezingsbevorderend en antibacterieel. Inwendig zou het kunnen helpen bij brandend maagzuur, gastritis en maagzweren. De dosering hiervoor is 1- tot 3 keer per dag 20 drupels olie. Doe dit echter in overleg met een arts. Ook heeft deze olie een gunstige invloed op het hart en de bloedvaten.
Inwendig worden toebereidingen uit de Duindoornbessen zoals sap, moes of siroop ingezet tijdens het genezingsproces bij verkoudheid en ziektes, na operaties. Het hoge vitamine-C gehalte kan ook profylactisch bijdragen aan het voorkomen van infecties. Ook werkt het preventief bij netvliesdegeneratie, hart- en vaatziekten, leverdegeneratie, uiteenlopende huidziektes en ouderdomsverschijnselen.
Ook de bladeren bevatten een breed scala aan waardevolle secundaire ingrediënten zoals flavonoïden, tannines, B-vitamines en carotenoïden. Ze lijken interessant maar analyses ontbreken echter nog steeds, evenals de wetenschappelijke onderbouwing voor extractieprocessen en producten. In de volksgeneeskunde wordt bij ontsteking van de mondslijmhuid, parodontitis en bij aandoening van de gewrichten zoals jicht en reuma een thee van duindoorn bladeren gedronken.
De duindoornbessen zitten boordevol voedingsstoffen die het immuunsysteem versterken. Zowel de vitaminen A, C en E zijn antioxidanten die het lichaam beschermen tegen vrije radicalen. Daarnaast werken ze ontstekingsremmend. Op deze manier kunnen ze bescherming bieden tegen onder andere griep en verkoudheid of de genezing hiervan versnellen. Tevens zijn de mineralen ijzer, zink, koper en seleen betrokken bij de opbouw van een sterk immuunsysteem. Na een operatie of ziekte kan duindoornsap of duindoornvruchtolie bijdragen aan herstel. Ook kan bij de voor- en nazorg voor chemotherapie of radiotherapie aan Duindoorn gedacht worden.
Vanwege de aanwezige carotenoïden (in het bijzonder lycopeen) wordt aan de olie die uit het vruchtvlees wordt gewonnen, belangrijke gezondheidsbevorderende eigenschappen toegeschreven zoals een cel- en leverbeschermende werking. Dit geldt ook voor de bessen die verwerkt kunnen worden tot sap, siroop of moes. De aanwezige olie in de duindoornbessen zorgt er ook voor dat de vetoplosbare vitamines (vitamine K en E) goed opgenomen kunnen worden in het lichaam.
De olie die uit het vruchtvlees wordt gehaald, werkt huidbeschermend en wordt in cosmeticaproducten graag gebruikt voor een droge en oudere huid. De vitaminen A, C en E zijn antioxidanten die de huid beschermen tegen de schadelijke effecten van ultraviolette straling uit zonlicht. Bij beschadiging van de huid door bestraling, zonnestralen, verbranding en bevriezing kan duindoornolie uitwendig gebruikt, uitkomst bieden vanwege haar huidverzorgende en -regenererende werking. Ook bij wonden, slecht helende littekens, zweren en pigmentvlekken is duindoornolie een optie. De olie werkt verder verzachtend bij eczeem, psoriasis en chronische huidaandoeningen. Hiervoor kun je er zowel een zalf als een crème van maken.
De olie die uit de duindoornpitten gewonnen wordt, is goed voor het hart en voor de bloedvaten. Deze olie bevat een hoog percentage Omega- 3 vetzuren die belangrijk zijn voor een goede verhouding van het gezonde HDL-cholesterol en het LDL-cholesterol.
Echter ook de olie die uit het vruchtvlees wordt geperst evenals toebereidingen uit de hele bessen, hebben een gunstige invloed op ons hart en onze bloedvaten hebben. De antioxidanten E en C en de carotenoïden beschermen de vaatwanden tegen oxidatieve schade door vrije radicalen en de aanwezige flavonoïden en de mineralen magnesium, kalium en calcium zorgen voor een gezond hart. Zo hebben de flavonoïden een positief effect op de hartfunctie en de elasticiteit van de bloedvaten.
Duindoornolie uit het vruchtvlees kan leeftijdgerelateerde netvliesdegeneratie verkleinen of zelfs voorkomen. Deze aandoening komt meestal pas voor na het 50ste levensjaar. De cellen van het netvlies zijn gevoelig voor ultraviolette straling uit zonlicht. De antioxidanten A, C en E en ook betacaroteen en zeaxanthine, beschermen de macula.
Duindoornolie (uit zowel het vruchtvlees als de pitten samen) kan worden gebruikt bij maagklachten die voortkomen uit een aangevallen maagslijmvlies. De olie kan het maagslijmvlies beschermen en ongemak verlichten. Dit geldt niet voor de hele bessen die vanwege de hoge zuurgraad dit spijsverteringsorganen juist extra kan belasten. Wanneer de olie oraal wordt ingenomen, is de gebruikelijke dosering is 1 tot 3 keer per dag. 20 druppels. Doe dat wel in overleg met een arts.
Omdat ik de smaak van de duindoorn zo heerlijk vind en de bessen zo boordevol vitamine C zitten, zet ik mij er iedere herfst toch weer toe aan om ze te plukken. een lastig karweitje. Niet alleen vanwege de enorme doornen maar ook doordat de bessen vaak kapot knappen als je er op drukt. Je kunt er een schaaltje onder houden en het vocht opvangen maar het plukken van de duindoorn blijft lastig. Ik pluk zelf ieder jaar een klein bakje bessen maar denk ook iedere keer weer: `dit is de laatste keer geweest, ik koop in het vervolg gewoon een flesje sap bij de reformwinkel`.
Bij het moderne oogsten worden dichtbegroeide takken in zijn geheel afgesneden en bij -40° C diepgevroren. Daarna worden de bessen onbeschadigd van de takken verwijderd en blijven ze diepgevroren totdat ze verwerkt worden tot bijvoorbeeld sap of moes.
Om langer te kunnen genieten van de Duindoornbessen kun je er zelf ook verschillende producten van maken. Het drogen van de bessen is niet ideaal omdat er veel waardevolle stoffen verloren gaan. In de winkel kun je gevriesdroogde bessen kopen die deze stoffen nog wel bevatten. Hiervan kun je thee maken.
De besjes van de Duindoorn zijn niet giftig en je kunt ze in principe zo eten. Wel zijn ze erg zuur en kun je er niet te veel in één keer van eten. Een klein handje vol per dag is meer dan genoeg.
De olie uit de pitjes is erg gezond vanwege goede verhouding van de aanwezige vetzuren en het hoge gehalte aan omega-3 vetzuren. Deze olie is echter niet bedoeld om in de keuken te gebruiken. Het is niet hittebestendig, dus het kan niet worden gebruikt om warm voedsel te bereiden. Ook is het vanwege de lage opbrengst te duur om in grotere hoeveelheden te nuttigen. De olie die uit de zaden wordt gewonnen is vrij smakeloos. Voor de verfijning van fruitige salades of voor het op smaak brengen van desserts, is de olie uit de het vruchtvlees meer geschikt. Vanwege de intense smaak heb je er slechts een paar druppeltjes van nodig. Als voedingssuplement kun je de olie uit de pitjes en het vruchtvlees in kleine hoeveelheden (een theelepeltje per dag) in je dagelijkse eetpatroon opnemen.
Om het sap uit de Duindoorn te persen is een slow-juicer het meest ideaal. Je kunt de bessen echter ook door een zeef drukken maar dan is de opbrengst beduidend minder. Een andere manier is om de bessen eerst te koken en wanneer ze zacht en opengesprongen zijn, door een zeef te drukken. Verwarmen heeft niet de voorkeur omdat hierbij belangrijke stoffen, waaronder vit. C verloren gaan. Het sap is ideaal als voorbereiding op de koude herfstdagen en een krachtige boost voor je immuunsysteem. Ook tijdens een verkoudheid of na een operatie kun je het sap van de Duindoorn goed gebruiken. De grote hoeveelheden vitamine C werken gunstig op het herstel.
Vanwege de hoge zuurgraad is deze pure sap echter niet bedoeld om in grotere hoeveelheden te drinken. Je neemt het pure sap per eetlepel of verdund deze met water of andere sappen (bijvoorbeeld 4 eetlepels water op een eetlepel duindoornsap) of voegt er nog wat honing of een andere zoetstof aan toe. In de reformwinkel vind je duindoornsap daarom ook gemengd met andere zoetere sappen zoals appelsap of wortelsap of gezoet met een zoetstof als honing.
Om de pure sap wat houdbaarder te maken kun je er suiker aan toe voegen en er zo een siroop van maken. Zo heb ik zelf het sap van de bessen met een slowjuicer uitgeperst en hier vervolgens een ingedikt suikerwater aan toegevoegd. Aan een halve liter sap voeg je een halve liter suikerwater toe. De siroop maak je als volgt:
Breng het water aan de kook en voeg de suiker toe. Roer het zo lang door tot de suiker is opgelost en laat het daarna afkoelen. Nu kun je de sap met het suikerwater mengen en de siroop in de koelkast bewaren. De siroop leng je voor gebruik aan met water.
Ik vond op internet ook een recept waar in plaats van suiker, honing wordt gebruikt. Dit maakt de sap wel veel duurder maar ook gezonder. Hiervoor heb je nodig:
De bessen kun je met een slowjuicer uitpersen of je drukt ze door een zeef en vangt het sap op. Daarna roer je er de honing doorheen en klaar is je duindoornsap. Je gebruikt het in kleine hoeveelheden (lepelwijze) of drinkt het verdunt met water.
Gelei via warme methode
Een andere manier om de Duindoorn houdbaar te maken is het bereiden van een marmelade of gelei uit de oranje vruchtjes. Bij de bereiding ervan volgens de warme methode worden de bessen verhit waardoor er veel waardevolle stoffen verloren gaan. Het is wel erg lekker op brood, een cracker of in nagerechten. Voor een gelei heb je nodig:
Het sap dat je met een slow-juicer verkrijgt laat je vervolgens door een zeef lopen zodat het helder wordt. Dan voeg je hieraan de suiker toe en breng je alles aan de kook. Laat het 5 minuutjes zachtjes koken en maak een proefje om de stijfheid te controleren. Hiervoor geef je twee theelepeltjes gelei op een schoteltje dat je in d koelkast zet. Wordt de gelei stijf genoeg dan kun je deze in potjes vullen.
Gelei via koude methode
Ik vond op internet ook een recept waarbij de gelei niet wordt gekookt. Ik heb het zelf niet uitgeprobeerd maar ik denk dat het de moeite waard is om een poging te wagen. Nodig heb je:
De bessen kun je met een slowjuicer uitpersen of je drukt ze door een zeef en vangt het sap op. Doe de sap in een gesteriliseerd jampotje zodat deze voor de helft gevuld is en vul de andere helft op met de suiker. Volgens het recept lost de suiker vanzelf op. De gelei bewaar je in de koelkast.
Duindoornjam 1
Breng de bessen met een beetje water al roerend aan de kook tot ze open springen en er een moes ontstaat. Deze moes druk je vervolgens door een zeef. Op 1 kg van deze moes komt nu 1/2 kg geleisuiker. De moes en de suiker breng je onder roeren weer aan de kook en daarna vul je de jam heet in gereinigde potjes. Doe het deksel erop en zet het potje tien minuten omgekeerd weg.
Duindoornjam 2
Kook de bessen onder roeren tot ze zacht zijn en het sap eruit komt. Druk deze door een zeef en vang de moes op. Vervolgens verwarm je de moes opnieuw en voeg je er de suiker aan toe. Wanneer de jam klaar is roer je er ongeveer 50 milliliter sinaasappelsap doorheen. Maak een testje of de jam dik genoeg is door een lepeltje ervan in de koelkast te laten opstijven. Is de jam nog niet dik genoeg dan laat je het nog even doorkoken. Mocht je dat lekker vinden, kun je er eventueel ook nog wat fijn gesneden gember (zoete gember uit een potje) aan toevoegen. Daarna vul je de jam in potjes. Doe het deksel erop en zet het potje tien minuten omgekeerd weg.
Recept 1
Voeg de bessen aan de brandewijn toe en laat dit vervolgens 4 weken bij kamertemperatuur trekken. Daarna zeef je de bessen eruit en doe je 250 gram kandijsuiker bij de vloeistof. Door af en toe te schudden lost de suiker na een tijd vanzelf op.
Recept 2
Doe alle bovenstaande ingrediënten in een grote pot of fles en laat het minstens drie weken trekken bij kamer temperatuur. Schud het af en toe goed door. Daarna haal je de vanillestokjes eruit en is je likeur klaar.
Van zowel de bessen als de bladeren kun je een thee maken. Je kunt de bessen vers of gedroogd gebruiken of mengen met andere kruiden. Voor het maken van een kruidenthee verwijs ik je naar de pagina "Extractiemthoden" onder het kopje Extraheren met water".
Voor een heilzame zalf met duindoornolie kun je onderstaand recept proberen:
Smelt de sheaboter en de kokosolie au-bain-marie in een vuurvast bekerglas. Neem het uit het waterbad en voeg er de olie van de Duindoorn aan toe. Roer alles goed door en vul het in een gesteriliseerd potje.
Je kunt een zalf ook op andere wijze bereiden. Op de pagina "Bereidingen uit kruiden" onder het kopje "zalven" vind je meer recepten.
Op de pagina "Bereidingen uit kruiden" onder het kopje "Natuurcosmetica" vind je uitleg over het maken van een crème. Voor het maken van 50gr crème heb je in totaal 15 ml olie nodig. Voor een heilzame duindoorncrème neem je 5 ml Duindoornolie en 10 ml andere oliën zoals bijvoorbeeld jojoba- of amandelolie of een mix hiervan.
Bij de bereiding lees je dat nadat je de olie hebt toegevoegd, je alles verwarmd tot 60-70 graden. Dit geldt niet voor de duindoornolie. Nadat je de andere oliën weer tot 60-70 graden hebt verwarmd en uit het waterbad hebt gehaald voeg je pas de Duindoornolie toe.
De crème kleurt sterk oranje en is niet geschikt als dagcrème. het is een medicinaal product. Wil je de Duindoornolie toch in een huidverzorgend cosmetisch product verwerken dan kun je de olie het beste in een nachtcrème gebruiken. 2-3 ml is dan voldoende.
Duindoornolie is gunstig voor maagzweren, maar de bessen en het sap zijn vanwege het hoge zuurgehalte in dit geval af te raden. Om dezelfde reden mag je geen Duindoorn eten als je gastritis hebt. Bij nier- of galstenen moeten duindoornbessen ook met de nodige voorzichtigheid worden gegeten.
Duindoornvruchten kunnen een laxerend effect hebben. Overmatige consumptie van duindoornproducten, vooral rauwe bessen of direct sap, kan ook leiden tot diarree. Van de verse vruchten wordt aangeraden om niet meer dan 50 gram bessen per keer te eten.
Vanaf een jaar oud kunnen kinderen een beetje sterk verdund duindoornsap krijgen. Wanneer kinderen gevoelig zijn voor allergieën, kun je dit beter niet riskeren.
In zeldzame gevallen kan er echter bij aanraking van duindoorn(olie) met de huid of in combinatie met zonlicht een allergische reactie ontstaan.
Voor het aanvullen van je voorraad vitaminen en mineralen in het voorjaar kun je de Brandnetel combineren met andere frisse voorjaarskruiden zoals Paardenbloem (Taraxacum officinale), Zevenblad (Aegopodium podagraria), Smalle weegbree ((Plantago lanceolata), Fluitekruid (Anthriscus sylvestris), Speenkruid (Ficaria verna subsp. verna) alleen voor de bloei! of Hondsdraf (Glechoma hederacea).
Mariadistel, Artischok Geelwortel (kurkuma) en het Duizendblad (Achillea millefolium). Artischok wordt in de fytotherapie uitsluitend als preparaat ingezet, aangezien bij het toebereiden als gerecht veel waardevolle stoffen in het kookvocht verloren gaan. Niet vergeten om bij gebruik van kurkuma ook peper toe te voegen.
Hart:
Bloedvaten:
https://www.orthokennis.nl/nutrienten/vitamine%20E
Siegfried Bäumler, Heilpflanzen praxis Heute, 2007
https://www.floravannederland.nl/
https://www.ecomare.nl/verdiep/leesvoer/planten/duinplanten/duindoorn/
https://www.sandicca.com/wissen/oele/
Aromatherapie für Pflege - und Heilberufe, Eliane Zimmermann
https://arzneipflanzenlexikon.info/
https://www.oogartsen.nl/glasvocht-netvlies/bouw-functie-retina-vaatvlies/
De informatie die ik op mijn website publiek maak, wordt met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Ik ben echter geen arts dus wanneer je mijn recepten uitprobeert, doe je dat op eigen verantwoordelijkheid. De huismiddelen en recepten die ik beschrijf vervangen ook geen bezoek bij een arts. Bij lichamelijke klachten is vakkundige raad bij een arts of apotheker aan te raden. Dit geldt vooral voor zwangere vrouwen, kinderen, ouderen en mensen die medicijnen gebruiken.
Ik geef geen medisch advies over het gebruik van kruiden bij specifieke klachten of ziektes.